I ngaihtuah chiang ngai em?
I ngaihtuah chiang ngai em? Kristiante innghahna Bible in tualthat lo turin min zirtir a. Chuvangin kristiante ngaihdan chuan tualthah hi sual rapthlak tak a ni. Amaherawhchu thil reng reng a tha a awm a, a chhia pawh a awm. Chutiangin a eng zawnga thlir an awm a, a thim zawnga thlir pawh an awm. Tun tumah pawh hian tualthahna chungchang critisim rilru puin kan thlir ho dawn a ni.
Tualthat tih awmzia engnge ni? Tiin han inzawt tai la kan chhan dan tur chu, “Mi tuin emaw, midang nunna a laksak hi a ni,” kan ti ngei ang. A ni taka rannung kan thah chuan tuma’n tual that kan inti ngai lo. Mi pakhatin ama mihring pui nunna a laksak hi tualthahna chu a ni.
Sinai tlanga Mosian dan sawm a lak zingah pawh khan tualthat suh tih a awm kha. Bible in tualthah a khap a, mahse kan that tho a. Kan pi leh pute phei chuan tual an lo that nasa hle. Ram neih zau duh vangin khua leh khua an in run a, pawisawi lo nu/nau te pawn an tuar phah thin. F. Lalremsiama ziah danin, kan pi leh puten mi an run thin na chhan chu:- 1. Ram inchuh 2. Inbawi tumna 3. Nula inchuh 4. Phuba te a ni. Kristiante thlir atanga thlir chuan mi fate nu leh pa nei lo, u leh nau nei lova siamna chhan a tan chuan a ho deuh viau a ni. Mahse a hunlaia an rilru put hmang atang chuan tualthahna tlak vek a nih hmel hle. Arte pawh chhuanlam awm lovin a thi lo an lo tih ang maiin mi an run na chhan chhuanlam chu sawi tur an nei ve teuh tho a ni.
Bible chuan tualthat lo tur leh hmelmate hmangaih turin min zirtir a. Keini erawh chuan hmelmate an nih chuan tualthat-ah pawh kan inngai lo thung a. Chu mai ni lovin chawimawina nopuite kan indawmtir lehnghal. Chu chu vawiin thlenga khawvel kalphung a ni. Ram tin hian mahni ram ven nan sipai sang tam tak an nei hlawm a, an hmelmate an va thahin a ramin tual I that an ti ngai em? Teuh lo mai. Nihna an kaisantir bakah nasa taka chawimawi leh lawm an hlawh thin a ni zawk. Chuti a nih chuan tualthat turin kan inzirtir zawk a ni mial lo maw?
Hemi kawngah hi chuan khawvel ram ropui, kan ngaihsan em em US pawh khi an bang hauh lo. Mi lu (Binladen-a) an zuar zawl hial a nih kha. A lu man pawh dollar tam tak a ni a, chuvang chuan mi zawng zawng deuh thaw-in thah an chak a ni. Chuti a nih chuan tualthah hi tha kan ti a ni mai lo maw? Mizorama Vai lo len chhan pawh hi tualthah vang niin a lang. Vai len hmasak zawk kha 1872 a ni a. Bengkhuaia’n Alexandrapur khua a run khan Mr. Winchester an that a, a fanu Mary Winchester (Zoluti) kum 5 mi lek chu January ni 23, 1871 khan salah an man a ni. Vai len hmasak len chhan dang an sawi leh chu Lalburha khan vai ram a run bawk a, mi tam fe a that a, an bungruate an laksak a, chuta an laksakah chuan silai pawh 13 lai a tel ve a, chu chuan Mizo dep hnam a timuang lo em em a, an silai lakte han chhuh tur leh Lalburha hrem turin hmar lam atangin an lo thawk vet hung a ni. Vail en vawi hnihna hi kum 1889 khan a ni a, kum 17 lai a awh a nih chu. Hemi chhung hian Mizovin hnam dang pawi an khawih hmante chu (Vai len chhan ber pawh a ni):
a. Kum 1888-ah Dosata khuain Rahmate (Rangamati) lamah sap pahnih leh sipai pakhat an zuk that.
b. Kum 1888 tawp lamah Lungliana leh Nikhaman Sirte tlanga Thangluahho awm an run chiam a, tam tak an that a, tam tak an man a, salah an hawn bawk.
c. Kum 1889 tir lamah Lianphungan Tuikuk a zuk run a, salah mi 100 lai a hawn bawk.
Heng avang hian Mizo hi dah mai mai mi niin an hre lova, sipai tam tak nen Mizo ho hmin turin chhim leh hmar, khawchhak lam atangin an rawn nawr hlawm a ni. Hemi tum zet hi chu an rawn thawk rip hle. Kan hnam pasaltha huaisen Khuangchera, Vanapa (Thangzachhinga), Taitesena, Chawngbawla te khan tual an lo va that nasa awm ve! Tih te min ngaihtuahtir a ni. Hetianga kan tih avang hian kan pasalthate khan kan ngainepin, an huaisenna te kha engmah lovah kan chantir tihna a ni lo. Tualthat kan tih hian engchen nge kan huamtir tih hriat ka duh vang zawk a ni. Kan Bible ah pawh Isreal faten Kanan ram an va luh a, Kanan mite an va thah khan Pathinin tual in that a ti miah lo nia mawle. Anih chuan tualthat tih hi engtinnge kan teh ang?
Kohhran leh khawtlang, Sakhua zawng zawng deuh thaw hian tualthat lo turin kan inzirtir a. Kan tih tur tak pawh a nih hmel. Mahse miin engtiang chiah hi nge tualthat tiin min zawt ta se engtinnge kan chhan ang? Kaina’n Abela a thah khan tualthat a ni a, Davida’n Goliatha a thah khan tualthat-ah kan chhiar leh miah lo. Engvang nge ni ang? Lal Davida pawh kha Pathianin I kutah thisen a kai nasa lutuk ka chenna in (temple) sa tlak I ni lo a ti hial mai. Mi nunna a laksak tam hmel khawp mai. Mahse a nunah khan Uria lo kha chu Pathianin tualthat a tihawm pawh a lang lo. Hetiang hi nangni pawn kan Bible chhung atang hian sawi tur in hmu ve teuhin ka ring. Tualthah chungchang hi kei chuan teh dan tur ka thiam ta meuh lo.
Source:- Mi lu lak leh vai run thu F. Lalremsiama
Mizo History VL Siama
Tualthat tih awmzia engnge ni? Tiin han inzawt tai la kan chhan dan tur chu, “Mi tuin emaw, midang nunna a laksak hi a ni,” kan ti ngei ang. A ni taka rannung kan thah chuan tuma’n tual that kan inti ngai lo. Mi pakhatin ama mihring pui nunna a laksak hi tualthahna chu a ni.
Sinai tlanga Mosian dan sawm a lak zingah pawh khan tualthat suh tih a awm kha. Bible in tualthah a khap a, mahse kan that tho a. Kan pi leh pute phei chuan tual an lo that nasa hle. Ram neih zau duh vangin khua leh khua an in run a, pawisawi lo nu/nau te pawn an tuar phah thin. F. Lalremsiama ziah danin, kan pi leh puten mi an run thin na chhan chu:- 1. Ram inchuh 2. Inbawi tumna 3. Nula inchuh 4. Phuba te a ni. Kristiante thlir atanga thlir chuan mi fate nu leh pa nei lo, u leh nau nei lova siamna chhan a tan chuan a ho deuh viau a ni. Mahse a hunlaia an rilru put hmang atang chuan tualthahna tlak vek a nih hmel hle. Arte pawh chhuanlam awm lovin a thi lo an lo tih ang maiin mi an run na chhan chhuanlam chu sawi tur an nei ve teuh tho a ni.
Bible chuan tualthat lo tur leh hmelmate hmangaih turin min zirtir a. Keini erawh chuan hmelmate an nih chuan tualthat-ah pawh kan inngai lo thung a. Chu mai ni lovin chawimawina nopuite kan indawmtir lehnghal. Chu chu vawiin thlenga khawvel kalphung a ni. Ram tin hian mahni ram ven nan sipai sang tam tak an nei hlawm a, an hmelmate an va thahin a ramin tual I that an ti ngai em? Teuh lo mai. Nihna an kaisantir bakah nasa taka chawimawi leh lawm an hlawh thin a ni zawk. Chuti a nih chuan tualthat turin kan inzirtir zawk a ni mial lo maw?
Hemi kawngah hi chuan khawvel ram ropui, kan ngaihsan em em US pawh khi an bang hauh lo. Mi lu (Binladen-a) an zuar zawl hial a nih kha. A lu man pawh dollar tam tak a ni a, chuvang chuan mi zawng zawng deuh thaw-in thah an chak a ni. Chuti a nih chuan tualthah hi tha kan ti a ni mai lo maw? Mizorama Vai lo len chhan pawh hi tualthah vang niin a lang. Vai len hmasak zawk kha 1872 a ni a. Bengkhuaia’n Alexandrapur khua a run khan Mr. Winchester an that a, a fanu Mary Winchester (Zoluti) kum 5 mi lek chu January ni 23, 1871 khan salah an man a ni. Vai len hmasak len chhan dang an sawi leh chu Lalburha khan vai ram a run bawk a, mi tam fe a that a, an bungruate an laksak a, chuta an laksakah chuan silai pawh 13 lai a tel ve a, chu chuan Mizo dep hnam a timuang lo em em a, an silai lakte han chhuh tur leh Lalburha hrem turin hmar lam atangin an lo thawk vet hung a ni. Vail en vawi hnihna hi kum 1889 khan a ni a, kum 17 lai a awh a nih chu. Hemi chhung hian Mizovin hnam dang pawi an khawih hmante chu (Vai len chhan ber pawh a ni):
a. Kum 1888-ah Dosata khuain Rahmate (Rangamati) lamah sap pahnih leh sipai pakhat an zuk that.
b. Kum 1888 tawp lamah Lungliana leh Nikhaman Sirte tlanga Thangluahho awm an run chiam a, tam tak an that a, tam tak an man a, salah an hawn bawk.
c. Kum 1889 tir lamah Lianphungan Tuikuk a zuk run a, salah mi 100 lai a hawn bawk.
Heng avang hian Mizo hi dah mai mai mi niin an hre lova, sipai tam tak nen Mizo ho hmin turin chhim leh hmar, khawchhak lam atangin an rawn nawr hlawm a ni. Hemi tum zet hi chu an rawn thawk rip hle. Kan hnam pasaltha huaisen Khuangchera, Vanapa (Thangzachhinga), Taitesena, Chawngbawla te khan tual an lo va that nasa awm ve! Tih te min ngaihtuahtir a ni. Hetianga kan tih avang hian kan pasalthate khan kan ngainepin, an huaisenna te kha engmah lovah kan chantir tihna a ni lo. Tualthat kan tih hian engchen nge kan huamtir tih hriat ka duh vang zawk a ni. Kan Bible ah pawh Isreal faten Kanan ram an va luh a, Kanan mite an va thah khan Pathinin tual in that a ti miah lo nia mawle. Anih chuan tualthat tih hi engtinnge kan teh ang?
Kohhran leh khawtlang, Sakhua zawng zawng deuh thaw hian tualthat lo turin kan inzirtir a. Kan tih tur tak pawh a nih hmel. Mahse miin engtiang chiah hi nge tualthat tiin min zawt ta se engtinnge kan chhan ang? Kaina’n Abela a thah khan tualthat a ni a, Davida’n Goliatha a thah khan tualthat-ah kan chhiar leh miah lo. Engvang nge ni ang? Lal Davida pawh kha Pathianin I kutah thisen a kai nasa lutuk ka chenna in (temple) sa tlak I ni lo a ti hial mai. Mi nunna a laksak tam hmel khawp mai. Mahse a nunah khan Uria lo kha chu Pathianin tualthat a tihawm pawh a lang lo. Hetiang hi nangni pawn kan Bible chhung atang hian sawi tur in hmu ve teuhin ka ring. Tualthah chungchang hi kei chuan teh dan tur ka thiam ta meuh lo.
Source:- Mi lu lak leh vai run thu F. Lalremsiama
Mizo History VL Siama
Thalaite leh Hawihhawmna
Hawihhawmna kan tih hi nungchang mawi tihna a ni ber mai a. Chu chuan tawngkam leh chetzia leh thiltiha mahni leh mi dangte rilru tihahdam thiam a kawk.
Hawihhawmna chi 3
1. Tawngkam hawihhawmna
Hmanlai kan pi leh pute kha hawihhawm tak an ni a, mi an kalpelh dawn pawhin,"Ka hmanhmawh deuhva ka kal pel mai ang che" an lo ti thin. An in zirtir ber pakhat pawh tawngkam thain sepui a man tih hi a ni.
2. Chetziaa hawihhawmna
A, Aw kai chuan kan hre theuh awm e. Aia upate zah thiamin tih hla ah khan," Upa berin an bar hma chuan...." tih a awm kha. Mizo danah ruai leh puipun nikhuaa ei hona reng rengah aia upate ei an nghak thin.
3. Thiltiha hawihhawmna
Mizo thu rochhiah ah," Khaw sarih do aiin thenawm do a hrehawm zawk," an ti thin. Hmanlai chuan thenawm khawvengte hi an ngaihsak em em a. Damloh nikhuate hian an intlawh pawh fo a ni. Thenawmte riltama an awma, a thenawma hausate'n tanpui nachang an hriat lohva an buh an va ruk sak pawn action an la ngai lo. Thenawmte an ngaihsak lo an ti thin.
Hawihhawmna tur te:-
1. Inkoh dan leh inbiak danah
Mi thenkhatin hming tak bo thaka inkoh te an ching a. Naupan lai chuan chhungte koh dan dana inkoh ve mai hi a inthlahrunthlak lem loh va, puitlin hnuah erawh chuan hawihhawmna rilru pua 'Pi chu mi/ pu chu mi' tia han inkoh dawnin a rem chang chiah lo thin. Chu vangin, chhungkuaah naupan lai hming lema kan inkoh thin dan hi puitlin deuh hnuah chuan hming taka inkoh ni se a tha. Hming puma inkoh lawlh lawlh aiin hming phela inkoh hi a mawiin a hawihhawm zawk bawk. Tin, naupan laia kan inkoh duatnaah pawh hian maksak deuh, entirnan, 'Zoliani' koh nan 'Tekawki' emaw 'Kawki' emaw ai chuan, 'Mami/bawihte' tih emaw, 'Mazo' tih ang chi te hi a tha. Chutiang zelin mipate pawh 'Mama/Bawiha' emaw, an hming tak tel 'Ma/pa' tih ang chi tein inkoh ni sela a mawi. Hetianga kan inkoh duatna hi inzilh leh inhau nikhua pawhin inkoh nana hman tho tur a ni. Chu chuan hmangaihna avanga inzilh leh inhau a kawk a, an rilru pawh a hneh theih zawk.
Thil ti tura intirhnaah pawh hian indimna tawngkam zeh hram hram a tha. "Kha kha min han pe rawh" tih fawk aiin, "Kha kha min han pe teh aw," tihte, "Chutah khatah va kal rawh," tih aiin,"Chutah khatah va kal ta che," tih ang chi te hi a tha. A ri erawh chu dam rawh se. A thuhrimin bak hluka inbiak te, inkoh te hi a dawngtu tan dawn a nuam lo va, bula mi lo awm vete tan ngaihthlak a hrehawm bawk. A hrawka inhrawk te phei hi chu a mawi lo mai pawh ni lovin, that pawh a tha lo hrim hrim.
2. Mahni in atanga luh leh chhuah ah
Mahni in atanga kan chhuah dawn reng rengin, a hla emaw, a hnai emaw, chhungte hnenah kan kalna tur leh kan tih tur hrilh zel hi a tha. Kan chhuah hlana tuten emaw min hmuh an duh a, 'A awm em?' 'Khawiah nge?' tia kan chhungte an zawha, "Ka hre lo," tih rikngawt hi min hmuh tuma lokalte tan a hrilhhaithlak bakah chhungkua kan inpawh tawk lo tih a tilang a, hawihhawmna kan nei tha tawk lo tih a tilang bawk. Leng hawnin ina lo awmten inlawmna entir nan, "I lo haw ta maw?" emaw, "I lo thleng ta maw?" tih te hi chin thana neih tur a ni. Kut hnathawk haw an nih chuan, "I hah em?" han tih mai mai te hian rilru a tihahdam thin. Chhuak tur leh chhuahsan tura te nena inbai bai (bye) te hi a mawi.
I lenchhuahin loh theih loh thil te a nih loh chuan haw har ngai suh. Chhungte mut hnua hawng i nih chuan thawm dim hle ang che. Tul lovah i tiharh hlauh ang e.
3. Mi awm laia chhungte biak
Inlengte awm laia chhungte vin leh sawisel emaw, zilh emaw hi chin loh tur a ni. Chhungte tan a zahthlak a, inlengte tan a nuam lo bawk a, mahni kan intizahawm lo tel bawk. Awmpuite pawh ni se, mi awm laia awmpui tih hriat fahrana biak emaw, tirh emaw hi thil mawi a ni lo. Hawi zau leh fing thiam taka inleng neih hi mi puitlingte tih dan a ni.
Tunlai thangtharte hian nu leh pa, aia upa vinte an ching thar a. Hei hi chin ve maih loh tur a ni. Nu leh pa te i a lutuk tihte hi a tha ngai lo. Kan nu leh pa min hringtu te an ni a, engtikah mah kan tluk dawn lo tih hriat a tha.
4. Inleng thlah
Inlengte an hawn dawna dinga thlah hi a mawi a. Pawn thlenga inthlah hi a mawi lehzual. Kal an duh tawha rei iak eng eng emaw han sawipui leh lawk hi tul te lovah chuan chin loh a tha bawk. Zohnahthlakte chuan inlengte kan thlahin "Mangtha" kan ti fo. Hei hi a mawi hle a ni. Mangtha tih kan hman tanna hi a rei fu tawh awm e. AD 1600 vel laia Vaphai khaw kiang Chawngtui khuaa Chhuihthanga leh Tan lasi nulate inkawm an inthen dawna lasi nulaten 'mangtha aw' an tih chu kan hman tanna nia ring an awm. A dik leh dik loh chu hriat phak a ni tawh lova, chumi hmaa kan pi leh puten an hman leh hman loh pawh hriat phak a ni hek lo. Tin, sawi hmaih loh tur chu mangtha tha tih hi a dik lo. Mangtha tih mai hi a tha a, a dik zawk bawk a ni.
5. Mi ina lennaah
Mi ina len dawnin thil tam tak hriat ngai a awm. Va len luh ringawt hi a tawk mai lo
a. Gate an neih chuan dim taka hawna khar leh tur
In hungna emaw, verandah emawa gate nei ina i luh dawnin, gate an lo khar a nih chuan dim taka hawna khar leh hi theihnghilh ngai lovang che.
b. Kawngkhar kik/ Hmehrik hmeh
Inchhunga i luh dawnin kawngka an lo khar a nih chuan, kawngkhar chu kik hmasa la, hmehrik (door bell) neih an nih chuan hmet ri hmasa ang che.
c. Kawngkhar in hawng sa a nih chuan
Kawngkhar an lo hawng sa a nih pawhin kik tho la, "In awm maw?" tiin emaw thawm neiin lut ang che. Mi ina luh dawna thawm neih hi thiante in a ni emaw, chhungte in a ni emaw, thenawmte in a ni emaw chin thana neih a tha. Tlangval pakhatin a sawi ka la hre reng. Thawm nei hmasa lovin ka thianpa te inah ka va lut ringawta an chhungkaw inzilh lai a lo ni kher kher a. Chhuah leh dawna nuam tawh chiah si lo, mawng bet lo zetin ka thu ve reng a a tih hi.
e. Len hun
Mi ina kan len dawnin mahni remchan hun aiin kan lenna turte remchan hun ngaihtuah hmasak tur a ni. Nel zawng emaw, thiantha emaw an nih avanga duh duh huna va len ringawt hi a fel ber lo. Tin, mi ina len thawn hi thil tha lo tak a ni a, chin miah loh tur a ni. Loh theih loh thilah lo hcuan mipui vantlang mut hun angah hi chuan mi ina len loh a finthlak bawk. Duhthusamah chuan eng hunah pawh kan lenna turte an awm leh awm loh hriat hmasak emaw, an remchan dawn leh dawn loh inzawh hmasak a tha.
f. Kuhva, Sahdah, Khaini
Kuhva kan ei pawhin duh duhnaa chhah mai loh tur a ni. Chutiang bawkin sahdah, khaini hmuam hnute pawh thutthleng hnuaiah emaw, bang kilah emaw paih mai lovin, a paihna awm takah chauh paih tur a ni.
g. Chil, hnap, khak
Chil chhak te, khak chhak te, hnap hnit te hi mi ina len lai chuan fimkhur theihtawp a tha. Chaw ei lai te, thil ei lai leh thingpui in lai te phei hi chuan tih loh theih a tha.
h. Khawl thil
TV te, Radio te, Tape Recorder te, Telephone leh MP3/4, Bike thleng hian mahni thian leh nel zawng an nih avanga mahni thu thua va khawih kher hi a mawi lo. Mi ina kan len reng rengin an phalna la hmasa lova thil khawih vak hi a tha ber lo bawk.
i. Hawn dawnin
Mi ina i va lenin in neitute hriatlohvin haw mai ching suh. In neitute'n thil an ti laklawh a nih pawhin nghak ve rih mai ang che.
6. Puipunnaa chaweiin
Puipunaa chaw ei reng rengin chaw bar dan uluk a ngai. Lian pui pui a bar te, ka khat khata bar te hi a mawi lo. Tin, chaw hmuam chunga tawng buan buan te hi thil mawi a ni lova, tuihang hawp rik hrup hrup te, thil lem rik khulh khulh te, ei paha si hlup hlup te hi a mawi lo bawka, bula thute tan a tenawm thei bawk. I kut dinglamin chaw bar la, vei lamin chawhmeh suak ang che.
7. Beng kawm, hnar kawm, hnap khir kheuh, ha kher
Mi zinga beng kawm ngawr ngawr te, hnar kaw kawm te, hnapkhir kheuh ngawng ngawng te, ang chung ha kher te, mahni sam zut zut te hi loh theih loh tawpah lo chuan tih loh tur a ni. Loh theih loh a nih pawhin mi hmuh loh deuhna tur hmun pan a tha.
8. Platform chung nungchang
Chanvo kan nei a platform chunga kan thu a nih chuan, fel fai taka awm tur a ni. Mahni leh Pathian inkar bakah mite nun chawm tura ruat kan ni tih hriat nawn fo a tha. Keini tribal rilruah chuan platform chunga thuta nuih vur vur hi a mawi lo. Tin, inkhawm hi Pathian kan bia tih kan hriat reng a tha. A hnuaia thute pawhin a chunga thute lo tihnuih ang chi hi chin miah loh tur a ni.
9. Dawra thil eiin
Dawra thil kan eiin kan ten zawng thil a lo tel palh thei. Entirnan:- Thingpui dawrah thingpui kan in a, chhangah samte a lo tel palh thei. Chutiang hunah chuan an bawrh bawrh hi a tha kher lo. Ngawi renga ei loh mai tur a ni. A nih loh pawn waitor/tress te koha tha taka hrilh mai tur a ni. Kan chah loh anga an rawn siam a nih pawn tha taka hrilh mai hi mi puitlingte zia a ni.
10. Titi khawchang sawinaah
Thiante nena titi khawchang sawinaah a hre ber anga sawi vak hi a mawi lo. Thiante nan ninawm kan ni thei. Kan hriat zawng leh kan tui zawng thil an sawi avanga hlap hrep ang chi pawh hi chin loh hram a tha.
A tawp berah chuan heng hawihhawmna kan tih ho hi a mal te tea then hran theih a ni lo. A vaia inzawm vek an ni. Pakhat zawmin pakhat ti lo tala hawihhawm a ni chuang lo. Kan Bible-ah hian hawihhawm tih tawngkam awm lo mahse Abrahama kha a nun a hawihhawm em em a ni. Vantirhkoh ho a mikhual dawn khan vantirhkoh tih a hre sa lo. Mahse hawihhawm takin a bia a, an kete a sil sak a nih kha. Chu vang chuan hawihhawmna nunzemawi kan tih hi kristian nun a ni a, inzirtir fo kan tul hle. Mi tam tak chuan hetiang lam hawi zirtirna hi kan hmu tisa zel niin a lang. Mahse khawvela kan chen chuan khawvel kalphung leh nun dan kan hriat a ngai. Hre lo mah ila kan tawn tur thil a ni a, kristian kan ni a mi kara hawihhawm lo lutuka kan awm chuan kan Pathian thu hi kan tihmelhem thei a ni tih kan hriat reng a tha. Pathianin malsawm che u rawh se.
Lehkhabu rawnte:-
Zo khawthlir By: C. Chhuanvawra
Hawihhawmna - Nun ze mawi By: K. Saibela
Hawihhawmna chi 3
1. Tawngkam hawihhawmna
Hmanlai kan pi leh pute kha hawihhawm tak an ni a, mi an kalpelh dawn pawhin,"Ka hmanhmawh deuhva ka kal pel mai ang che" an lo ti thin. An in zirtir ber pakhat pawh tawngkam thain sepui a man tih hi a ni.
2. Chetziaa hawihhawmna
A, Aw kai chuan kan hre theuh awm e. Aia upate zah thiamin tih hla ah khan," Upa berin an bar hma chuan...." tih a awm kha. Mizo danah ruai leh puipun nikhuaa ei hona reng rengah aia upate ei an nghak thin.
3. Thiltiha hawihhawmna
Mizo thu rochhiah ah," Khaw sarih do aiin thenawm do a hrehawm zawk," an ti thin. Hmanlai chuan thenawm khawvengte hi an ngaihsak em em a. Damloh nikhuate hian an intlawh pawh fo a ni. Thenawmte riltama an awma, a thenawma hausate'n tanpui nachang an hriat lohva an buh an va ruk sak pawn action an la ngai lo. Thenawmte an ngaihsak lo an ti thin.
Hawihhawmna tur te:-
1. Inkoh dan leh inbiak danah
Mi thenkhatin hming tak bo thaka inkoh te an ching a. Naupan lai chuan chhungte koh dan dana inkoh ve mai hi a inthlahrunthlak lem loh va, puitlin hnuah erawh chuan hawihhawmna rilru pua 'Pi chu mi/ pu chu mi' tia han inkoh dawnin a rem chang chiah lo thin. Chu vangin, chhungkuaah naupan lai hming lema kan inkoh thin dan hi puitlin deuh hnuah chuan hming taka inkoh ni se a tha. Hming puma inkoh lawlh lawlh aiin hming phela inkoh hi a mawiin a hawihhawm zawk bawk. Tin, naupan laia kan inkoh duatnaah pawh hian maksak deuh, entirnan, 'Zoliani' koh nan 'Tekawki' emaw 'Kawki' emaw ai chuan, 'Mami/bawihte' tih emaw, 'Mazo' tih ang chi te hi a tha. Chutiang zelin mipate pawh 'Mama/Bawiha' emaw, an hming tak tel 'Ma/pa' tih ang chi tein inkoh ni sela a mawi. Hetianga kan inkoh duatna hi inzilh leh inhau nikhua pawhin inkoh nana hman tho tur a ni. Chu chuan hmangaihna avanga inzilh leh inhau a kawk a, an rilru pawh a hneh theih zawk.
Thil ti tura intirhnaah pawh hian indimna tawngkam zeh hram hram a tha. "Kha kha min han pe rawh" tih fawk aiin, "Kha kha min han pe teh aw," tihte, "Chutah khatah va kal rawh," tih aiin,"Chutah khatah va kal ta che," tih ang chi te hi a tha. A ri erawh chu dam rawh se. A thuhrimin bak hluka inbiak te, inkoh te hi a dawngtu tan dawn a nuam lo va, bula mi lo awm vete tan ngaihthlak a hrehawm bawk. A hrawka inhrawk te phei hi chu a mawi lo mai pawh ni lovin, that pawh a tha lo hrim hrim.
2. Mahni in atanga luh leh chhuah ah
Mahni in atanga kan chhuah dawn reng rengin, a hla emaw, a hnai emaw, chhungte hnenah kan kalna tur leh kan tih tur hrilh zel hi a tha. Kan chhuah hlana tuten emaw min hmuh an duh a, 'A awm em?' 'Khawiah nge?' tia kan chhungte an zawha, "Ka hre lo," tih rikngawt hi min hmuh tuma lokalte tan a hrilhhaithlak bakah chhungkua kan inpawh tawk lo tih a tilang a, hawihhawmna kan nei tha tawk lo tih a tilang bawk. Leng hawnin ina lo awmten inlawmna entir nan, "I lo haw ta maw?" emaw, "I lo thleng ta maw?" tih te hi chin thana neih tur a ni. Kut hnathawk haw an nih chuan, "I hah em?" han tih mai mai te hian rilru a tihahdam thin. Chhuak tur leh chhuahsan tura te nena inbai bai (bye) te hi a mawi.
I lenchhuahin loh theih loh thil te a nih loh chuan haw har ngai suh. Chhungte mut hnua hawng i nih chuan thawm dim hle ang che. Tul lovah i tiharh hlauh ang e.
3. Mi awm laia chhungte biak
Inlengte awm laia chhungte vin leh sawisel emaw, zilh emaw hi chin loh tur a ni. Chhungte tan a zahthlak a, inlengte tan a nuam lo bawk a, mahni kan intizahawm lo tel bawk. Awmpuite pawh ni se, mi awm laia awmpui tih hriat fahrana biak emaw, tirh emaw hi thil mawi a ni lo. Hawi zau leh fing thiam taka inleng neih hi mi puitlingte tih dan a ni.
Tunlai thangtharte hian nu leh pa, aia upa vinte an ching thar a. Hei hi chin ve maih loh tur a ni. Nu leh pa te i a lutuk tihte hi a tha ngai lo. Kan nu leh pa min hringtu te an ni a, engtikah mah kan tluk dawn lo tih hriat a tha.
4. Inleng thlah
Inlengte an hawn dawna dinga thlah hi a mawi a. Pawn thlenga inthlah hi a mawi lehzual. Kal an duh tawha rei iak eng eng emaw han sawipui leh lawk hi tul te lovah chuan chin loh a tha bawk. Zohnahthlakte chuan inlengte kan thlahin "Mangtha" kan ti fo. Hei hi a mawi hle a ni. Mangtha tih kan hman tanna hi a rei fu tawh awm e. AD 1600 vel laia Vaphai khaw kiang Chawngtui khuaa Chhuihthanga leh Tan lasi nulate inkawm an inthen dawna lasi nulaten 'mangtha aw' an tih chu kan hman tanna nia ring an awm. A dik leh dik loh chu hriat phak a ni tawh lova, chumi hmaa kan pi leh puten an hman leh hman loh pawh hriat phak a ni hek lo. Tin, sawi hmaih loh tur chu mangtha tha tih hi a dik lo. Mangtha tih mai hi a tha a, a dik zawk bawk a ni.
5. Mi ina lennaah
Mi ina len dawnin thil tam tak hriat ngai a awm. Va len luh ringawt hi a tawk mai lo
a. Gate an neih chuan dim taka hawna khar leh tur
In hungna emaw, verandah emawa gate nei ina i luh dawnin, gate an lo khar a nih chuan dim taka hawna khar leh hi theihnghilh ngai lovang che.
b. Kawngkhar kik/ Hmehrik hmeh
Inchhunga i luh dawnin kawngka an lo khar a nih chuan, kawngkhar chu kik hmasa la, hmehrik (door bell) neih an nih chuan hmet ri hmasa ang che.
c. Kawngkhar in hawng sa a nih chuan
Kawngkhar an lo hawng sa a nih pawhin kik tho la, "In awm maw?" tiin emaw thawm neiin lut ang che. Mi ina luh dawna thawm neih hi thiante in a ni emaw, chhungte in a ni emaw, thenawmte in a ni emaw chin thana neih a tha. Tlangval pakhatin a sawi ka la hre reng. Thawm nei hmasa lovin ka thianpa te inah ka va lut ringawta an chhungkaw inzilh lai a lo ni kher kher a. Chhuah leh dawna nuam tawh chiah si lo, mawng bet lo zetin ka thu ve reng a a tih hi.
e. Len hun
Mi ina kan len dawnin mahni remchan hun aiin kan lenna turte remchan hun ngaihtuah hmasak tur a ni. Nel zawng emaw, thiantha emaw an nih avanga duh duh huna va len ringawt hi a fel ber lo. Tin, mi ina len thawn hi thil tha lo tak a ni a, chin miah loh tur a ni. Loh theih loh thilah lo hcuan mipui vantlang mut hun angah hi chuan mi ina len loh a finthlak bawk. Duhthusamah chuan eng hunah pawh kan lenna turte an awm leh awm loh hriat hmasak emaw, an remchan dawn leh dawn loh inzawh hmasak a tha.
f. Kuhva, Sahdah, Khaini
Kuhva kan ei pawhin duh duhnaa chhah mai loh tur a ni. Chutiang bawkin sahdah, khaini hmuam hnute pawh thutthleng hnuaiah emaw, bang kilah emaw paih mai lovin, a paihna awm takah chauh paih tur a ni.
g. Chil, hnap, khak
Chil chhak te, khak chhak te, hnap hnit te hi mi ina len lai chuan fimkhur theihtawp a tha. Chaw ei lai te, thil ei lai leh thingpui in lai te phei hi chuan tih loh theih a tha.
h. Khawl thil
TV te, Radio te, Tape Recorder te, Telephone leh MP3/4, Bike thleng hian mahni thian leh nel zawng an nih avanga mahni thu thua va khawih kher hi a mawi lo. Mi ina kan len reng rengin an phalna la hmasa lova thil khawih vak hi a tha ber lo bawk.
i. Hawn dawnin
Mi ina i va lenin in neitute hriatlohvin haw mai ching suh. In neitute'n thil an ti laklawh a nih pawhin nghak ve rih mai ang che.
6. Puipunnaa chaweiin
Puipunaa chaw ei reng rengin chaw bar dan uluk a ngai. Lian pui pui a bar te, ka khat khata bar te hi a mawi lo. Tin, chaw hmuam chunga tawng buan buan te hi thil mawi a ni lova, tuihang hawp rik hrup hrup te, thil lem rik khulh khulh te, ei paha si hlup hlup te hi a mawi lo bawka, bula thute tan a tenawm thei bawk. I kut dinglamin chaw bar la, vei lamin chawhmeh suak ang che.
7. Beng kawm, hnar kawm, hnap khir kheuh, ha kher
Mi zinga beng kawm ngawr ngawr te, hnar kaw kawm te, hnapkhir kheuh ngawng ngawng te, ang chung ha kher te, mahni sam zut zut te hi loh theih loh tawpah lo chuan tih loh tur a ni. Loh theih loh a nih pawhin mi hmuh loh deuhna tur hmun pan a tha.
8. Platform chung nungchang
Chanvo kan nei a platform chunga kan thu a nih chuan, fel fai taka awm tur a ni. Mahni leh Pathian inkar bakah mite nun chawm tura ruat kan ni tih hriat nawn fo a tha. Keini tribal rilruah chuan platform chunga thuta nuih vur vur hi a mawi lo. Tin, inkhawm hi Pathian kan bia tih kan hriat reng a tha. A hnuaia thute pawhin a chunga thute lo tihnuih ang chi hi chin miah loh tur a ni.
9. Dawra thil eiin
Dawra thil kan eiin kan ten zawng thil a lo tel palh thei. Entirnan:- Thingpui dawrah thingpui kan in a, chhangah samte a lo tel palh thei. Chutiang hunah chuan an bawrh bawrh hi a tha kher lo. Ngawi renga ei loh mai tur a ni. A nih loh pawn waitor/tress te koha tha taka hrilh mai tur a ni. Kan chah loh anga an rawn siam a nih pawn tha taka hrilh mai hi mi puitlingte zia a ni.
10. Titi khawchang sawinaah
Thiante nena titi khawchang sawinaah a hre ber anga sawi vak hi a mawi lo. Thiante nan ninawm kan ni thei. Kan hriat zawng leh kan tui zawng thil an sawi avanga hlap hrep ang chi pawh hi chin loh hram a tha.
A tawp berah chuan heng hawihhawmna kan tih ho hi a mal te tea then hran theih a ni lo. A vaia inzawm vek an ni. Pakhat zawmin pakhat ti lo tala hawihhawm a ni chuang lo. Kan Bible-ah hian hawihhawm tih tawngkam awm lo mahse Abrahama kha a nun a hawihhawm em em a ni. Vantirhkoh ho a mikhual dawn khan vantirhkoh tih a hre sa lo. Mahse hawihhawm takin a bia a, an kete a sil sak a nih kha. Chu vang chuan hawihhawmna nunzemawi kan tih hi kristian nun a ni a, inzirtir fo kan tul hle. Mi tam tak chuan hetiang lam hawi zirtirna hi kan hmu tisa zel niin a lang. Mahse khawvela kan chen chuan khawvel kalphung leh nun dan kan hriat a ngai. Hre lo mah ila kan tawn tur thil a ni a, kristian kan ni a mi kara hawihhawm lo lutuka kan awm chuan kan Pathian thu hi kan tihmelhem thei a ni tih kan hriat reng a tha. Pathianin malsawm che u rawh se.
Lehkhabu rawnte:-
Zo khawthlir By: C. Chhuanvawra
Hawihhawmna - Nun ze mawi By: K. Saibela
I Kawng zawng zawngah Amah hre reng rawh
Khawvel finna leh thiamna te a sang zel a, Zonunmawi kan tih thin pawh hi reilote ah changkanna tuilian hian a chimpil zel ang a, kan Pathian thuna leh kan takna pawh a pawlh dal telh telh ang. Han indem ngawt theih pawh a ni lo, global village a cheng kan ni miau a. Nunphung leh khawsak zia a sangin, sum leh pai mamawhna a na tulh tulh bawk si. Ding leh veia kan tâ ni lo building in tha pui pui ngir khup te hian rilru an tihah. Rualawhna hlir! Rualawhna hlir!
Tuma engmah awt lo ila, mi ang lo kan ni dawn bawk si. "Ka thu dawn nge ka ding dawn?" tih hla ang mai khan awmdan tawk thiam a har a nih hi! Engpawhnise, harsatna chi hrang hrang avangin mahni inlum thlahlel rual tê tê hmun hrang, tlang hrangah hna chi hrang hrang thawkin kan awm hlawm a. A then phei chu unau laina, hmel hriatawmlohna hmunah hna kan thawk a, pawimawh ber chu hmelhriat loh karah pawh khawsa mah ila Pathian kan nei tih hi a ni. Mi tam tak piangthara inchhal hmelhriat awmlohna hmuna duh dah taka nungte hian chanchin tha an tihmel hem thin.
Tunlai hian kohhran thenkhatah thalai inkhawm an awm mumal loh avangin kohhran upa ho an âng fo. Engemaw chenah chuan an mawh bik lo. Mahse kan changkang zel anga, kan eiin zawn danin hma a sawn zel ang a, thalai inkhawm tur pawh kan la tlem telh telh ang tih erawh hriat a tha. Biak in hi ringtute tha lakna mah nise biak in chauhva thlarau lam chawei tum erawh a dik ber lovang. Chuvang chuan kan thalaite hi an awmna hmun apiangah Pathian hre reng tura kan fuih fo a tha. Tin, an boruak hip hi kan hriatthiam pawh a tha, mi tih ang an tih ve theih loh chuan tunlai lo nih an hlawh a, mi karah a zahthlak thin. Kawng lehlamah chuan kohhran upa tam tak hian an vanglai khan tunlai changkanna boruak hi hip pha ta se, inkhawm lova awm an tam ve viau tho mai lovang maw? tih te pawh ngaihtuah tham tak a ni. Kan thalaite'n chhungkaw chawmnan leh mahni intodelh ve nan tiin thawhtan atangin inrinni thleng hna an thawk a, sunday hi an holiday neih chhun a ni. Thiante nen inkawm nan te, thil pawimawh tih nan te an hman ve chang a awm ngei ang. Chutiangah chuan han hauh a, phun ân vak hian kori a tu lo. Tin, kohhran upa, thalaite inkhawm an awm mumal lohva phun ân chingte pawh hian an fate inkhawm tura tirh luih nachang an hre kher chuang lo. Mahni fate, tir si lova mi fate phut tlat te hi a kristian lo riau.
Khawvela kan la chen tlat avangin sum leh pai zawn loh a theih loh va, kan thiam dan danin kan zawng theuh a ni. Lehkha zirsang pawn a tum ber chu sum leh pai zawn tho a ni. Chuvangin, sum leh pai tellova khawsa thei kan awm lo ti ila kan tihsual tam a rinawm loh. Kan zawnna hmanrua leh idea a in ang lo chuah a ni. Mahse Pathian ringtute chuan danglamna kan nei. Mosian, "I mite leh khawvel mite kan danglamna chu nang kan hnena i awm ni a ni," (Exo.33:16) a lo tih ang khan sum zawng theuh theuhah pawh ringtute kan danglamna chu Pathian kan hnena a awm hi a ni. Lei leh van leh a chhunga thil awm zawng zawng siamtu leh neitu Pathian meuh keni ang mirethei daikil kara awm hnena a awm ve hi thil mak tak chu a va ni em!
Thuhriltu in kan thatlai chena kan hlim min phal (Thuh.11:9). Mahse a tawp mai lo i vanglai hian i siamtu hre reng rawh min tizui a ni. Chutiang chuan Pathianin khawvela chang kan nih a hria a, nasa taka tan kan lak theihnan rualawhna dika rual kan awh pawh a phal. Amaherawhchu kan kawng zawng zawngah Amah kan hriat reng a duh, chu chu Amah ringtute nundan tur pawh a ni reng a. Thufing 3:6 ah," I kawng zawng zawngah Amah hre reng la, i kawngte chu a kawhhmuh zel ang che," a lo ti a. Eng dinhmunah pawh, eng kawng pawh zawh mah ila Amah kan hriat reng chuan kan mangan lai leh kal ngaihna kan hriat loh lai pawn kawng min kawhhmuh zel dawn a lo ni reng mai. Chuvang chuan zirna, ei leh in, sum leh pai i zawnna I kawng zawng zawngah khan Amah hre reng ang che.
Bible Chanchin
Bible Sunday Speech
Bible tih tawngkam lo chhuah dan chu hetiang hian a ni. Sidon khaw hmar lamah khuan khaw pakhat 'Gebel' a awm a, chu khua chu phairuang lehkhapuan siam chhuahna hmun a nih avangin Grik ho chuan Biblos tiin an kova, chu chu lehkhabu tihna a ni. Lehkhabu te reuh tê chu biblion an ti a. Biblion chu pakhat aia tam an sawi dawn chuan biblia an ti. Chu chu Latin tawngin an la chhawng a, biblia an ti ve a. Chuta tang chuan French tawngin La Bible an ti ve leh a. French tawng atang chuan English tawngin Bible tih hi a lo piang ve leh ta a ni. Tichuan Kristian sakhaw lehkhabu hmingah Bible tih chu hman a lo ni ta a. Mizoten 'Pathian lehkhabu Thianghlim' tiin a bu chhung thu hrilhfiahna tha tak ni pah fawmin kan lo phuah a. A hming hi a mawiin a inhmeh hle a ni.
I. Bible lo pian chhuah dan
Hmanlaiin sakhuana lam kawk lehkhabu chi hrang hrang a awm nual a. Bible atana an pawm duh chin pawh a inang lo va, vawiin thleng pawh hian Bible-a kan pawm chin hi a la inthuhmun lo nual a ni. Bible chu Pathian inpuanna ziahna bu a ni a. Pathianin mihring, a duh taka a siamte chu sualna khura tlu bo tur a chhanchhuah leh dan ziakna bu a nih avangin Chhandamna Chanchin Bu tiin kan sawi thin. Bible ziah hun chhung hi kum 1600 vel, Isua pian hma kum 1500 vel leh a pian hnu kum 100 vel inkara ziah zawh a ni a, chutah chuan chhuan 60 vel an tla hman a ni. A ziaktute hi mi 40 lai an ni a, hnam hrang hrang, dinhmun inang lo tak tak an ni hlawm a.
Juda te chuan Thuthlung Hlui chauh hi Bible ah an pawm. Hmun thumah an then a:- Thenkhatna chu Torah an vuah a. Chu chuan Genesis-Deuteronomy thleng a huam. Heng lehkhabu panga te hi 'Pentateuch' an ti bawk. An thawnthu inhlanchhawn zelah Mosia ziak anga an sawi avangin 'Mosia Lehkhabu' tiin an sawi bawk thin. Torah hi Pathian lehkhabu atana an pawm fel hun chu BC 400 vel nia rin a ni. Thenhnihna chu Nebiim (zawlneite) an ti a. An chhiar dan chuan lehkhabu pariat chiah a ni. Hetiang hian an chhiar a:- 1. Josua 2. Roreltute 3. 1&2 Samuel 4. 1&2 Lalte 5. Isaia 6. Jeremia 7. Ezekiela 8. Zawlneite 12. A hmasa palite khi 'Zawlnei Hmasa' tiin an vuah a. Keinin lehkhabu pahniha kan chhiar thenkhat chu anni chuan pakhatah an chhiar thung a ni. A hnuhnung palite hi 'Zawlnei Hnuhnung' an ti bawk a. Zawlnei tê 12 te hi bu khatah an chhiar thung bawk. He Nebiim hi BC 200 velah khan Pathian lehkhabuah an pawm tawh niin a lang. Then thumna chu Kethubim (Thuziakte) tiin an vuah a. Grik tawnga Thuthlung Hlui an lehlin Septuagint-ah chuan Hagiographa an ti kher a, chu chu Thuziak Thianghlimte tihna a ni. Judate hian Thuthlung Hlui hi BC 132 vel khan then thumah an then tawh a. Mahse then thumna in a huam chin erawh a la mumal lo hle. Then thumnaah hian Sam Bu hi a lar deuh bik a ni mai thei. Chuvangin then thumna hming atan a chang chuan 'Fakna Hlabu' tih hman a ni (Lk. 24:44).
Tuna kan neih ang thlapa Thuthlung Hlui bu huap chin siam fel hun chu AD 90-100 vel a ni. Judate sawi dan chuan hetih hun lai hian Jamnia (Tel-Aviv chhim lam mel 12) hmunah Juda mithiam kalkhawmin Pathian lehkhabua pawm tur chin an siam fel niin an sawi.
Thuthlung Thar lehkhabu 27 hming hmerh faka sawilang hmasabertu chu Alexandria (Egypt) khaw Bishop Athanasius-a a ni. Ani chuan kum tin, Easter Sunday apiangin a bial chhunga chhiar chhuah tur lehkha a thawn chhuak thin a. AD 367 a a lehkha thawnah chuan ringtute lehkhabu chhiar tur a sawi chhuah zingah hming hmerh ngatin tuna Thuthlung Thar lehkhabu 27 hi a tarlang a ni. Chu chu Carthage khua a kohhran inkhawmpuiin an pawm a ni. Chuta teh fung (Canon of the Bible) pawimawh pali an hman te chu:- 1. Pathian thawkkhum a ni tur a ni. 2. Dan nena inlaichin a ni tur a ni. 3. Pathian Chhandamna chanchin ziakna ani tur a ni. 4. Ezra kha Zawlnei hnuhnung bera an ngaih avangin Ezra hun hnua zawlnei inti thuziakte chu an pawm duh tawh lo. Ama'rawhchu heng Hebrai, Jakoba, 2 Petera, 2&3 Johana, Juda leh Thupuan bu chungchangah hian inhnialna nasa tak a chhuak a ni. Mahse AD 400 vel atang erawh kha chuan tuna lehkhabu 27 hi Kristiante chuan an pawmtlang tawh niin a lang. Bible bu 66 hi duh duha pawm leh nemngheh mai a ni lo. Kristian hmasate khan hetiang hian tehna hman deuh bik an nei a:- 1. A thu zirtir a him em? 2. Ringtute'n an hmang tangkai tawh thin em? 3. Apostol-te kutchhuak a ni em? 4. Apostol te kutchhuak a nih loh pawn a thachhang dawltute kutchhuak a ni em? tihte hi an hmang ber. Lehkhabu ziaka lo awm tawh zingah pawh ral leh ta mai lova kohhranin a hman tangkai thin leh a thu zirtir him chin chu Bible atana pawm turin an thlang a ni. Lehkhabu tam tak, zirtirna him tawk lo a awm hlawm a. Chungte erawh chu an hnawl thung a ni.
Bible kuta ziak hmasatute hian hawrawppui ngatin, punctuation pawh awm lovin, vowel awm bawk hek lovin an ziak a. A tirah chuan a bung leh chang pawh a awm lo va, tlai khaw hnu AD 1228 ah Stephen Langton-an a bung a rem fel a, chuta tanga kum 200 zet AD 1448 ah R. Nathana'n Thuthlung Hlui bute hi a chang a rem fel leh a, 1551 ah Robert Stephena'n Thuthlung Thar bu hi chang mal te tein a rem fel leh a ni.
Bible hi awlsam taka kan neih mai a ni lova. Mi tam takin nunna an chan phah fo a ni. Hmanlai chuan Rom Pope ho chauhin Bible hi an chhiar thianga Bible a an chhiar chu mipuite hnenah an hrilh chhawng thin a ni. Oxford Theologian John Wycliff-an a ruka chhiarin Bible lehlin hna chu a bei ta ngat ngat a. A thawhrimna a zarah kum 1380 chho vel khan English Bible chu manuscripts in en tur a awm a. Tichuan, kum 1450 vel khan Bible hmasaber tur chu an print tan a ni. Hetiang hian Bible avanga nunna chan phah sawi tur tam tak an awm ang. King James I Lal hma kha chuan Bible hi awlsam taka print theih a ni lo.
II. Bible, Pathian thawkkhum
Kristiante chuan Bible hi Pathian thawkkhum a nihzia kan pawm vek a. Kan pawm dan inchen lo erawh hi chu Kristian leh Kristiante inkara inhriat thiam lohna thlentu, pawl hrang din duhna hial khawpa rilru min puttirtu a nih avangin a pawi hle. 2 Tim. 3:16 ah Tirhkoh Paul'an Pathian thawkkhum a nih thu min hrilh a, thawkkhum a nih dan tak hi fiah taka hmuh tur erawh a awm lem lo. Hei vang hian hetianga pawmdan chi hrang hrang hi a lo chhuah phah ta a ni.
1. Verbal Inspiration:- He ngaihdan pawmtute chuan Bible-a hawrawp tinte hi Pathian thawkkhum a ni an ti a. Hetianga thawkkhum ngaih dan hian a ken tel tlat chu Bible-a chang mal tinte hi dik lo thei lo a ni tih hi a ni a. He ngaihdan pawmtute chuan an ngaihdan nemngheh nan Matthaia 5:18 hi an hmang. He ngaihdan ang chuan a ziaktute pawhin thumal hman turah thuneihna an nei lo va. Hawrawp mal tinte leh coma te, semi-colon leh full-stop etc.... zawng zawng pawh tihdanglam thiang lo khawpa Pathian thawkkhum a nihzia a huap thei ang.
2. Plenary Inspiration Or Full Inspiration:- He ngaihdanah chuan Bible pumpui hi Pathian thawkkhuma pek a ni tih a ni a. A tawngkam mal tinte erawh chu Pathian tawngkam thlan chhuahsak niin an ngai lo. A ziaktu thinlung chu Pathianin a ti engin a tivar a, Pathian inpuanna pawh a dawng a. Nimahsela, a dawngtu mihring chuan amaha Pathian inpuanna chu ama tawngkamin a puang chhuak a, a ziak chhuak a. Mihring famkim lo a nih avangin ziak sual palh leh sawi sual palh a nei thei a; nimahsela a thuchahdawn chu Pathian thu a nih avangin ziak sual leh tawngkam dik lote chuan thawkkhum a nihna a tibo chuang lo an ti a ni.
3. Dynamic Inspiration:- He ngaihdan hi Plenary Inspiration nen a inhnaih hle. Pathian chu Thlarau Thianghlim hmangin tute hnenah emaw a inhriattir a. Anni chuan chu Pathian inhriattirna chu an hriatthiam angin an ziak chhuak a. Pathian chungchanga thudik, Pathian hnen atanga an dawn ziak an nih avangin an thuziak pawh chu Pathian thawkkhuma ziak a ni. Pathian thawkkhum tih hi Bible-a ziaktute kha Pathianin a thawkkhum tihna a ni lo va. An lehkhabu ziah kha lehkhabu dang aia a danglam theihna turin a thawkkhum tihna a ni bawk hek lo. Mihringin an ziah chhuah kha Pathian hnen atanga an dawn a ni. Anni chu Pathian hmanrua, Pathian aiawh a thusawitu an ni. Thawkkhum tih tawngkam (Gr. Theopneustos) Sap tawnga lehlinna 'inspiration' hi a dik fuh zan lo deuh a ni ang. Ngaihdan dik tawk lo a siam thei a. 'Inspiration' aiin 'Expiration' Pathian thawkchhuah (God-breathed-out) hman ni sela, a fuh deuh zawk awm e.
Bible hi Pathian thu a ni a, mihring thu a ni bawk. Pathianin a puang chhuak a, mihringin an lo ziak a. An tihsual loh nan Pathianin a veng a, mahse a ziaktute mimal nihna leh zia (personality) erawh chu a sut chhiat sak lo. Pathian thu an dawn chu an finna leh thiamna hmangin an ziak chhuak a. An finna leh thiamna hmang mahse Pathian thuchah chu an tidanglam lo. Bible ziakna tawngkam hi mihring tawngkam a ni a. Juda-te tawngkauchheh hmanga ziak a ni ber bawk a. Mahse Pathian thu erawh a ni reng. Chuvangin Bible in a sawi chu Pathian sawiah kan pawm thin a ni.
III. Lehkhabu darh zau ber a ni
Lehkhabu dang zawng zawng aiin Bible hian chhiartu a ngah ber a, chhiar zin ber niin chhiar ngun ber a ni bawk. Lehkhabu malah chuan lekhabu dangte nena khaikhin rual lohin chhut chhuah (published) tam ber a ni. Kum 1930-40 vel khan Bible mamawhna a sang em em mai a, Hy Pickering chuan heti hian a sawi a ni, "British and Foreign Bible Society chuan Bible mamawh zat chhu chhuak tur chuan chhun leh zan mar pata thawkin second thum chhungin bu khat zel a chhut hman a ngai a ni," a ti. Kum 1932 ah phei kha chuan an han chhu chhuak hnem khawp a, bu 1,330,213,815 zet an chhu chhuak a ni.
Tun hnai a Communist kulhpui a lo chim hnu atang hian Chanchin Tha hrilh darhna a inhawng zau zel a, Bible mamawhna a sang ta em em a ni. Heng Communist ramahte hian Bible maktaduai sawmthum thawn luh a ngai ta hem mai. Communist ram te chuan ramdang atanga lak luhte chu duh khawp lovin anmahni ram ngei Russia ramah te, Czechoslovakia ramah te, Bible Society a lo ding thar ta. China ramah phei chuan an Bible chhutna khawl Amity Printing Press chuan mipui mamawh zat a chhu chhuak daih ngang lo a ni. An din tan kum 1988 khan bu 4,00,000 an chhu chhuak a, kum 1989 ah bu 6,00,000 an chhu chhuak leh a, kum 1990 khan bu 12,00,000 chhutchhuah an tum a ni. Bible dodal ber thintu Communist ram ten Bible an ngaina in an inchan lo a ni. Tin, Bible hi kum zabi 21 ah phei hi chuan tawng 2303 chuanga lehlin tawh a ni.
IV. Bible Makna
Pathian lehkhabu Thianghlim, Bible hi khawvela lehkhabu siam tawh zawng zawngah chuan a danglam bik em em a. Hmun hrang hranga ziak ni si a thu tum erawh pakhat chauh a ni. A thenin tan in atang an ziak a, a thenin Lal in a tang, a then erawh chuan zin pah ten an ziak a ni. A ziaktute pawh hi nihna sang leh mifing pui pui ni lovin sangha mantute, chhiahkhawntute, ranrual enkawltute an ni a. Mahse an lehkha ziahah hian tunlai khawvel mifingte hriat phak loh a inphum ru teuh a ni. Bible an ziah lai hian Hebrai, Aramaic leh Greek tawngin an ziak a. Mihring finna a lehkhabu (scientific book) ziah tam tak chu tunlaia hman tlak tawh loh tam tak a awm. Kum 1898 khan 'General Astronomy' tih Young-a ziah chu college hrang hrangah an zir a. Nimahsela finna lo sang zelin tlem tlemin a dik loh zia a rawn tarlang zel a. Tunah phei chuan Solar System, ni leh a vela inherte piah lam chhuina atan chuan a hmantlak ta miah lo a ni. Kum za pawh la tling mang lo a mi mah heti khawpa lehthal a nih chuan Mosia ziak kum 3500 daih ami chu Science thiamna hmanga ziah nise chuan a bu hmuh tur pawh a awm tawh lovanga, tuman an chhiar duh tawh hek lovang. Tunlai science thiamna sang ber berte hmang hian Genesis dikzia hriatchhuah a ni mek zel a. Hengte hian Bible hi mihring finna maia ziak a ni lo tih a tilang chiang hle a ni.
Heng bakah hian mithiam ten Bible Code ah thil mak tak tak an hmuchhuak zel a ni. Kum 1994 khan Juda mithiam rualhote'n a inkawpa thumal inphum lo awm tawhte inlaichin dan chungchanga hmuhchhuah an neih thu an chhuah a. Chungte chu Mosian Torah bu a ziak hnu daiha khawvel hun kal zela thil awmte an ni. An enchhinnaah chuan kum 1900 hma kum sang khat chhunga Rabbi langsar leh Juda mifing 34 an thlang chhuak a. An thlan dan pawh chhan tha em em nei chuang lovin, Juda mi ropuite hming ziahna bu Encyclopedia of Great Men in Israel tih bua chuang chanchin nei sei deuhte kha an thlang chhuak satliah mai a ni. Chutia mi lar 34 hming an tawngpawng thlan zawh chuan, Torah buah heng milar hmingte leh an pian kum emaw, thih kum emaw a awm teh reng emaw tiin an computer chu an han zawn tir a. Mak tak maiin chung Rabbi 34 an thlan chhuahte hming chu Genesis bu ah hian a lo inphum vek a nih chu!
Chu mai a la ni lo. An hming awmna bul lawkah an pianni emaw, an thih ni emaw a lo awm ve zel bawk a, a mak tih piah lam a ni. Hetiang thil hi engkim hretu tih ni lova, vanneih thu emaw, tihpalh emaw, coincidence emaw a lo awm mai thei a nih lohzia chu, a theihna lam chance khat awm ta se, a theihlohna lam chu chance maktaduai 775 a awm. Statistical Science Journal chhuahtu mithiam rual, he thil chhut chhuah sa lo endiktute chuan mak an ti thei ngei mai. A diklohna hmuh chhuah tur an hre si lo. Kawng dang an dap a. Tichuan Juda mifing langsar chanchin ziahna Encyclopedia bu atanga an lak chhuah tel loh, Juda mifing challang deuh deuh 32 hming an thur chhuah belh leh a. A hmaa an tihdan ang khan computer chu an chhutchhuah tir leh ta a. A endiktu zinga lo ringhleltute mak tih tur tak mai hian - chung mifing hming an telh belhte pawh chu Bible Code ah an lo lang kim leh thup mai anih chu! Chutianga finfiah dan khermei tak hmanga an enchhinna atang chuan Genesis bu hian chung Juda mifing ber ber 66 te hming leh an pianni emaw, an thih ni emaw theuh nen a lo tarlang reng mai tih finfiahtu a lo ni ta hlauh mai a ni. Chung mifing leh rabbite lah chu AD 900 leh AD 1900 inkara mi an ni vek si a; Genesis ziaktu Mosia lah chu heng mite awm hma kum sanghnih vel (BC 1400) emaw daih a mi a ni si a.
Hetianga Code hi lehkhabu dang mihring finna a ziahah a awm leh awmloh nasa takin mithiam hovin an zirchiang a. Mahse mihring finnaa ziah eng lehkhabu-ah mah hetianga thuruk(code) inphum ru hi hmuh tur a awm ve lo. Bin Ladena chungchang te, World Trade Center chhutchhiat tur chungchang te, Lady Diana thihna chungchangte pawh Bible Code ah hian a lang vek a ni. Hetianga lehkhabu mak thuruk inphum tam hi sangha mantu, chhiahkhawntu leh ran enkawltute finna hmanga ziah chu a nih hmel loh hle a ni. Chubakah tunlai khawvel thiamna in an hmuhchhuah thar thil tam tak hi Bible ah a awm sa vek a ni.
V. Bible ziaktute'n an tisual ve thei
Bible ah hian a tira ziaktute ngei pawhin tihsual an nei thei tho va, a ziak chhawngtute tan phei chuan tihsual a awl zual. Thuthlung Thar (Grik) hmuh chhuah tawh zawng zawngah hian hmun 150,000 velah thu inkalthelh avanga danglam a awm an ti a. Chung zinga hmun 400 velah chuan a thu awmzia pawh a khawih danglam a. Authorised Version chhut hrang paruk khaikhinnaah chuan hmun 24,000 velah inang lo hmuh tur a awm bawk. Tihsual thenkhatte chauh tarlang ila:-
1. Genesis 6:19 ah chuan Nova lawng chhungah thil nung tinreng zinga mi, chi tin pahnih zel lut ve tura thu pek kan hmu a. Bung 7:2,3 ah erawh chuan tuak sarih zel lut tura thupek kan hmu thung. Hetah hian ziak sual palh zawk chu a awm ngei ang le.
2. Matthaia 27:10 ah Lal Isua hralhna man 'tangka sawmthum' hi zawlnei Jeremia sawi anga tarlan a ni a. Mahse zawlnei Zakaria an ni zawk (Zak. 11:13).
3. Marka 1:2 ah "Pathian Fapa Isua Krista Chanchin Tha thlen tantirhna chu, Zawlnei Isaia lehkhabuah" tih kan hmu a; mahse zawlnei Malakia bu a mi a la chhuak daih a (Mal. 3:1).
4. Matthaia 27: 3-10 ah chuan Juda Iskariota thih dan chu a inawk hlum niin a ziak a. A thih hnuah puithiam lalte chuan Isua hralhna man chuan belvawtu hmun an lei thu kan hmu leh a. Tirhkohte Thiltih 1:18 ah erawh chuan amah Juda ngei khan belvawtu hmun a lei a, chutah chuan bawkkhupin a tla a, a laiah a puak keh a, a ril a puah keh thu kan hmu a. Ziak dik lo zawk chu an awm ngei ang le.
5. Luka'n Isua pian laia Suria ram Governor chu Kurini-a (P.Sulpius Quirinius) a tih hi a tidik lo. Kurini -a hian AD 6 hma lamin Suria ramah Governor hna a thawk lo, sipai officer lian tak erawh chu a ni hman (Lk. 2:2).
6. Number 25:9-24 ah chuan thlalera thi zat chu mi 24,000 an nih laiin, I Korinth 10:8 ah chuan 23,000 niin kan hmu.
7. II Samuela 24:24 ah chuan Arauna hnenah shekel 50 a pe tih kan hmu a, I Chronicles 21:25 ah chuan shekel 600 a ti leh si.
8. Luka 24:50,51 ah chuan Isua chu Bethani khua atanga vana lawn chho angin a sawi a, Tirhkohte Thiltih 1:9-12 ah erawh chuan Olive tlang (Jerusalem bul) atanga chhoangin.
Heng a chunga kan tarlante bakah pawh hian a dang sawi tur a la awm nual. Saptawng Bible AV a awm si, kut ziak bu hlui thenkhat leh RV a awm si lo eng emaw zat a awm a. Mizo tawng Bible hi RV atanga lehlin a nih deuh ber avangin AV a awm, keini Bible a awm ve lo a awm nual a ni. Mahse, heng thu inkawkalhte hian a ziaktu mihringte famkim lohzia a tarlan bak chu thawkkhum hlutna a tidal chuang reng reng lova, ziak chhawngtute tihsual palh mai a ni.
VI. Bible Society lo dinchhuah dan
Kum 1710-ah mi harsaten awlsam zawka Bible an neih theih nana Society dinduhna chu German ramah a lo intan a.Tichuan kum 1804 March ni 7 ni khan London, Tavern ah mi 300 rual vel khalkhawmin British and Foreign Bible Society hi lungrual takin an din ta a ni. Chu chu Bible Society lo intanna bul a ni a, chu Bible Society lo dinchhuahna bul ber chu Mary Jones naupangtein Bible a lei theih nana nasa taka thawhrimna rah a ni. Bible lei tur hian mel 20 chuang hmeichhe naupang kein a kal a ni.
British and Foreign Bible Society a din hnu kum rei lo teah, khawvel ram tam tak pawhin Bible Society chu an din ve zel a. Tichuan 1946-ah ram hrang hrang atanga Bible Society aiawhte chuan England ram Haywards khawpuiah intawhkhawmna neiin United Bible Societies chu an din ta a ni. Tunah chuan khawvel ram 200 chuang tana thawk turin ram 146 -te chu United Bible Society-ah hian an insuihkhawm a. Chu chuan Bible lehlinte, siam belh hna te leh sem chhuahhnate a thawk mek a ni. Tuna UBS Secretary thawk mek chu Mr.Michael Perreay a ni a, 2011-ah he hna hi a vuan tan a ni. Tin President chu India mi Rev.Dr.Robert Coville a ni.
British and Foreign Bible Society kaihhruaina hnuaiah kum 1889 khan he rawngbawlna hi Kawlramah neih tan a ni a. Kum 1946-ah The Bible Society of Myanmar tiin din a ni a. Tichuan 1969 kumah United Bible Society (UBS) hnuaiah Society pakhat a lo ni ve ta a ni. Tuna Bible Society Sunday kan hman thin hi 1915 vel atang khan official takin an lo hmang tan tawh a, mahse an hman tan tirh chuan November thlaah (Thanksgiving Day Nov. 22 hma sunday) an hmang thin a ni. Hei hi vawiin thleng hian kohhran tam tak chuan la chhawm nung zelin November thlaah Bible Sunday hi an hmang thin a ni. Tin, American Bible Society chuan Bible Emphasis Week (Bible Sunday) chu January 17 kha an puang a, an ni chuan January 17 khan Bible Sunday an hmang tawh a ni.
Tlang mite Bible neih kum leh letlingtute:-
1. Mizo JH Lorrain & FW Savidge 1959
2. Hakha Dr. David Van Bik 1979
3. Tedim Revd. Kam Khaw Thang 1983
4. Falam Revd. Dr. S. Hre Kio 1991
5. Sizang Revd. Max Vai Pum 2002
6. Daai Revd. Hrang Khup & Revd. Bawi Thiang Ting 2005
7. Zangiat Dr. Nai Sang 2008
Bible hlutna an then dan
1. Genesis bu hi Workshop Department
2. Exodus, Leviticus, Numbers leh Deuteronomy bute hi Law Department
3. Josua atanga Estheri bu thleng hian History Department
4. Joba bu hi Philosophy Department
5. Sam bu hi Music Department
6. Thufing bu hi Business Department emaw, t Wisdom Department
7. Thuhriltu hi Research Department
8. Hla Thlankhawm bu hi Love Department
9. Zawlnei lehkhabute hi Isaia atanga Malakia thleng hian Telecom Department
10. Chanchin Tha bu lite hi Labour & Employment Exchange Department
11. Tirhkohte Thiltih bu hi Power & Electricity Department
12. Lehkhathawn zawng zawng hi Communication Department
13. Thupuan bu hi Judgement Department
Lehkhabu & Website rawnte:-
Thlarau Ngunhnam BIBLE Revd. Vanlalzuata
Tunlai thil awmzia leh Bible Er. Laltlankima
Pathian thu zir hlawkna Revd. Chuauthuama
Dr. Luka'n a tisual thei ang em? Revd. Chuauthuama
Bible Code PC Biaksiama
Nitinin a thlum tial tial Pastor Seikunga
Kan Bible hi Revd. Dr. Zairema
Tui Nung Lui Vanlalzuata
The History Of The Bible Jordan Field Rochullova
http://biblesunday.americanbible.org/about-bible-sunday
http://en.wikipedia.org/wiki/Bible_society
Facebook Chanchin
Compiled by: KC Lalruatdika
Khawvel pum huapa Social Network lian ber facebook dinchhuaktu Mark Elliot Zuckerberg-a hi May 14, 1984 khan White Plains, New York ah Juda chhungkua atang a lo piang a, naupangtê a nih atangin computer programming lamah a tui hle a, engemaw dinchhuah a, mi pakhat nih tum tlat mi a ni. Philips Exeter Academy-a lehkha a zirlaiin a pa hnuaia thawkte’n awlsam taka an inbiakpawh theihna tur programme a siam a, a pate office hian an hmang tangkai hle. A pate tana software a siam hnu lawk hian game pakhat Risk a siam leh a, chumi hnuah music player Synapse a dekchhuak leh a, miin rimawi a ngaihthlak ngun deuh deuh he player hian a lo chhinchhiah a, a ngaithlatu mizia a chhut chhuak thei nghe nghe.
Microsoft leh America On Line (AOL) chuan leisak a, an hnuaia thawk nghal turin an sawm a. Mahse an sawmna chu hnawlin Harvard University a zawm ta zawk a ni. He University-a a kallai hian Zuckerberg-a hian facebook hi a tinung tan a, hei hi february 4, 2004 mai kha a ni. Facebook tih hming hi an school-a zirlaite leh staff te profile ziahna paper sheet hming a lakchhawn niin an sawi. A tir chuan The Facebook tih a ni a, mahse Kum 2005 khan a hming bula article “the” hi an paih.
Engkim chu tluang takin a kal purh purh bik hauh lo, facebook an siam hnu niruk chauh ah Harvard University-a a zirpui senior students Cameron Winklevoss, Tyler Winklevoss, Divya Narendra te’n an thian hova idea an neih chu facebook dinchhuah nan Zuckerberg a’n a hmang an rawn ti ve ta! An sawi dan chuan Harvard Connection.com chu facebook hian a entawn a an idea zawng zawng a hmang a ni an ti. Mahse March 28, 2007 khan hmalakna mumal awm lovin an thubuai chu tihtawp a ni. An la duhtawk mai lo an tanna ngaia tangin US District Court, Boston ah thubuai thar an siam leh a, July 25, 2007 khan thubuai sawina hun hmasaber hman a ni a, June 25, 2008 khan facebook chuan Dollar maktaduai 65 chawiin thubuai chu a titawp ta a ni. He case-ah hian ConnectU lam hian college-a a kallai a lehkha eng engemaw an phawrh nasa hle a, college alumni magazine-ah Zuckerberg-a chetdante an ziak chiam a, hei hi Zuckerberg-a’n hrethiam lovin thubuai a siam ve leh a, mahse college alumni magazine hi thiam chantir an ni.
Kum 2004 March thla khan Zuckerberg-a leh a roommate Dustin Moskovitz te tang dunin facebook chu an vawrh lar ta vak a. Stanford, Darthmouth, Columbia, New York University, Cornell, Brown, Yale, MIT, Boston University, Canada leh United States-a University-a zirlaite hman theihin an han dah chin a, a hit kher mai. Heng University-ah te hian facebook account neilo an awm lo tih ngam a ni. Tichuan, September 2005 khan khawvelin a hmelhriat ve tak tak ta a. Mi tupawh kum 13 chin chunglamin an hman theih turin September 26, 2006 khan an tlangzarh. Chuti chung pawh chuan May 2011-a Consumer Reports.org in a sawi danin kum 13 hnuai lam facebook hmangtu maktaduai 7.5 lai an tling. Kum 2011 March thlaa a report danin facebook hian nitin account 20000 chuang an delete thin. Heng account an delete sak hote chu kum 13 hnuai lam leh diklo taka hmangtute an ni.
Facebook hi a tirah chuan a changkang mai bik lo. Mark Zuckerberg leh a thian Eduardo Saverin (business aspects), Dustin Moskovitz (programmer), Andrew McCollum(graphic artist) leh Chirs Hughes te nen nasa taka an thawh hona a zarah, September 6, 2006 khan events, birthday reminder, profile changes te hi hman theihin an dah a. August 22, 2006 ah notes, tags leh programme dang an belh leh a, 2007 February 8 khan thiante hnenah man chawi a thilpek thawn theihna an siam belh leh. May 14, 2007 vek hian marketplace an tlangzarh a, May 24, 2007 tho khan facebook chhungkuaa programme chi dang deuh siam theina tur a din a, facebook platform an ti a, khawvela computer thiam tam takin an rawn bawh ta a, facebook chu chawp leh chilhin a hausa belh zel a, kar khat chhung lekin tlawhtu maktaduai a nei nghal ta der mai. July 2007 khan member te’n an duhzawng an post theihna tur Wall an siam leh a. November 6, 2007 khan social advertising system an tih mai Beacon chu a tlangzarh leh a, site dang daihah facebook chu en theihin a awm leh ta a, facebook a mahni thiante nen lei tur leh hralh tur a inhriatpawh theih a, a fuh lehpek kher mai. Tichuan, April 7, 2008 ah tuna chatting kan hman hi an siam. July 20, 2008 ah tho facebook beta hi an tlangzarh, link dan theihna hi June 13, 2009 ah dahin, email address @facebook.com hi November 15,2010 ah an tlangzarh. Thlalak dahna pawh hi a tirah chuan album khatah thlalak 60 chauh a dah theih a, May 2009 khan album khata thlalak 200 leng turin an siam tha. Google leh Yahoo lam pawhin Facebook hi Zuckerberg-a hnenah lei an dil a, mahse lei tura siam a nih loh thu-in a lo chhang.
Social Media Today in a sawidanin 2010 April thla khan US mipui zaa 41.6% te khian facebook account an nei. May 2011-a a landan chuan US atang thla tin mi maktaduai 138.9 in an tlawh ziah bawk. Hnathawktu pawh mi 2000 chuang neiin Menlo Park, California, US ah tunah hian headquarters an nei. An headquarters hmasaber chu Palo Alto, California, US ah a ni. Facebook in a report dan chuan 2011 January thla khan facebook hmangtu hi maktaduai 600 an ni tawh. Miin an hriatbelh zela nitin tlawhtu an tam telh telh bawk. Facebook hmangtute pundan Wikipedia in a tarlan dan chuan August 26, 2008 ah maktaduai 100, April 8, 2009 ah maktaduai 200, September 15, 2009 ah maktaduai 300, February 5, 2010 ah maktaduai 400, July 21, 2010 ah maktaduai 500, January 5, 2011 ah maktaduai 600 an ni tawh. Kan sawi hmaih hauh loh tur chu facebook hian PC Magazine award “Top 100 Classic Websites” 2007 khan a dawng a, 2008 khan Webby Award “People’s Voice Award” a dawng bawk. The New York Times in 2010 April-a a tarlan danin facebook hmang nasatu ramte chu:- United States, United Kingdom leh Indonesia te an ni. US hian an hmang nasa bera, Indonesia hian a dawt. Chutiang khawp chuan miten hmang nasa in lar mah se heng Pakistan, Syria, Republic Of China, Vietnam, Iran, Uzbekistan, Saudi Arabia leh Bangladesh ah te chuan hman an khap ve thung. A chhan chu he website hmangtute hian an duh duh anmahni page bikah an dahluh theih avangin copy rights leh intellectual properity rights bawhchhiatna a tam vang a ni.
He company hi 2008 kuma an chhut dan chuan dollar maktaduai 300 vela hausaa ngaih a ni. October 1, 2010 khan Mark Zuckerberg-a hringnun behchhan film, The Social Network chu tlangzarh a ni a, Mark Zuckerberg-a lem hi Jesse Eisenberg-a’n a chang a, David Flincher-a’n a direct. Ben Mezrich-a’n kum 2009 a Mark Zuckerberg-a chanchin a ziahna bu “The Accidental Billionaires: The founding Of Facebook, A Tale Of Sex, Money, Genius and Betrayal” tih behchhana thawnthu siam a ni.
Sources: http://www.webhostingreport.com/learn/facebook.html
http:// www. businessinsider.com/blackboard/facebook
http://www.businessinsider.com/blackboard/ facebook#ixzz1R9bPaCFN
http:// www .guardian.co.uk /technology/2007/jul/25/ media.newmedia
http://www.guardian.co.uk/technology/2009/jan/15/facebook-myspace-flirting research?INTCMP=ILCNETTXT3487
http:// personalweb.about .com/od/makefriendsonfacebook/a/ whatisfacebook_2.htm
http://www.nytimes.com/2007/08/31/business/worldbusiness/31iht- facebook.5.7340806.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Facebook
Lunglen July, 2010
Khawvel pum huapa Social Network lian ber facebook dinchhuaktu Mark Elliot Zuckerberg-a hi May 14, 1984 khan White Plains, New York ah Juda chhungkua atang a lo piang a, naupangtê a nih atangin computer programming lamah a tui hle a, engemaw dinchhuah a, mi pakhat nih tum tlat mi a ni. Philips Exeter Academy-a lehkha a zirlaiin a pa hnuaia thawkte’n awlsam taka an inbiakpawh theihna tur programme a siam a, a pate office hian an hmang tangkai hle. A pate tana software a siam hnu lawk hian game pakhat Risk a siam leh a, chumi hnuah music player Synapse a dekchhuak leh a, miin rimawi a ngaihthlak ngun deuh deuh he player hian a lo chhinchhiah a, a ngaithlatu mizia a chhut chhuak thei nghe nghe.
Microsoft leh America On Line (AOL) chuan leisak a, an hnuaia thawk nghal turin an sawm a. Mahse an sawmna chu hnawlin Harvard University a zawm ta zawk a ni. He University-a a kallai hian Zuckerberg-a hian facebook hi a tinung tan a, hei hi february 4, 2004 mai kha a ni. Facebook tih hming hi an school-a zirlaite leh staff te profile ziahna paper sheet hming a lakchhawn niin an sawi. A tir chuan The Facebook tih a ni a, mahse Kum 2005 khan a hming bula article “the” hi an paih.
Engkim chu tluang takin a kal purh purh bik hauh lo, facebook an siam hnu niruk chauh ah Harvard University-a a zirpui senior students Cameron Winklevoss, Tyler Winklevoss, Divya Narendra te’n an thian hova idea an neih chu facebook dinchhuah nan Zuckerberg a’n a hmang an rawn ti ve ta! An sawi dan chuan Harvard Connection.com chu facebook hian a entawn a an idea zawng zawng a hmang a ni an ti. Mahse March 28, 2007 khan hmalakna mumal awm lovin an thubuai chu tihtawp a ni. An la duhtawk mai lo an tanna ngaia tangin US District Court, Boston ah thubuai thar an siam leh a, July 25, 2007 khan thubuai sawina hun hmasaber hman a ni a, June 25, 2008 khan facebook chuan Dollar maktaduai 65 chawiin thubuai chu a titawp ta a ni. He case-ah hian ConnectU lam hian college-a a kallai a lehkha eng engemaw an phawrh nasa hle a, college alumni magazine-ah Zuckerberg-a chetdante an ziak chiam a, hei hi Zuckerberg-a’n hrethiam lovin thubuai a siam ve leh a, mahse college alumni magazine hi thiam chantir an ni.
Kum 2004 March thla khan Zuckerberg-a leh a roommate Dustin Moskovitz te tang dunin facebook chu an vawrh lar ta vak a. Stanford, Darthmouth, Columbia, New York University, Cornell, Brown, Yale, MIT, Boston University, Canada leh United States-a University-a zirlaite hman theihin an han dah chin a, a hit kher mai. Heng University-ah te hian facebook account neilo an awm lo tih ngam a ni. Tichuan, September 2005 khan khawvelin a hmelhriat ve tak tak ta a. Mi tupawh kum 13 chin chunglamin an hman theih turin September 26, 2006 khan an tlangzarh. Chuti chung pawh chuan May 2011-a Consumer Reports.org in a sawi danin kum 13 hnuai lam facebook hmangtu maktaduai 7.5 lai an tling. Kum 2011 March thlaa a report danin facebook hian nitin account 20000 chuang an delete thin. Heng account an delete sak hote chu kum 13 hnuai lam leh diklo taka hmangtute an ni.
Facebook hi a tirah chuan a changkang mai bik lo. Mark Zuckerberg leh a thian Eduardo Saverin (business aspects), Dustin Moskovitz (programmer), Andrew McCollum(graphic artist) leh Chirs Hughes te nen nasa taka an thawh hona a zarah, September 6, 2006 khan events, birthday reminder, profile changes te hi hman theihin an dah a. August 22, 2006 ah notes, tags leh programme dang an belh leh a, 2007 February 8 khan thiante hnenah man chawi a thilpek thawn theihna an siam belh leh. May 14, 2007 vek hian marketplace an tlangzarh a, May 24, 2007 tho khan facebook chhungkuaa programme chi dang deuh siam theina tur a din a, facebook platform an ti a, khawvela computer thiam tam takin an rawn bawh ta a, facebook chu chawp leh chilhin a hausa belh zel a, kar khat chhung lekin tlawhtu maktaduai a nei nghal ta der mai. July 2007 khan member te’n an duhzawng an post theihna tur Wall an siam leh a. November 6, 2007 khan social advertising system an tih mai Beacon chu a tlangzarh leh a, site dang daihah facebook chu en theihin a awm leh ta a, facebook a mahni thiante nen lei tur leh hralh tur a inhriatpawh theih a, a fuh lehpek kher mai. Tichuan, April 7, 2008 ah tuna chatting kan hman hi an siam. July 20, 2008 ah tho facebook beta hi an tlangzarh, link dan theihna hi June 13, 2009 ah dahin, email address @facebook.com hi November 15,2010 ah an tlangzarh. Thlalak dahna pawh hi a tirah chuan album khatah thlalak 60 chauh a dah theih a, May 2009 khan album khata thlalak 200 leng turin an siam tha. Google leh Yahoo lam pawhin Facebook hi Zuckerberg-a hnenah lei an dil a, mahse lei tura siam a nih loh thu-in a lo chhang.
Social Media Today in a sawidanin 2010 April thla khan US mipui zaa 41.6% te khian facebook account an nei. May 2011-a a landan chuan US atang thla tin mi maktaduai 138.9 in an tlawh ziah bawk. Hnathawktu pawh mi 2000 chuang neiin Menlo Park, California, US ah tunah hian headquarters an nei. An headquarters hmasaber chu Palo Alto, California, US ah a ni. Facebook in a report dan chuan 2011 January thla khan facebook hmangtu hi maktaduai 600 an ni tawh. Miin an hriatbelh zela nitin tlawhtu an tam telh telh bawk. Facebook hmangtute pundan Wikipedia in a tarlan dan chuan August 26, 2008 ah maktaduai 100, April 8, 2009 ah maktaduai 200, September 15, 2009 ah maktaduai 300, February 5, 2010 ah maktaduai 400, July 21, 2010 ah maktaduai 500, January 5, 2011 ah maktaduai 600 an ni tawh. Kan sawi hmaih hauh loh tur chu facebook hian PC Magazine award “Top 100 Classic Websites” 2007 khan a dawng a, 2008 khan Webby Award “People’s Voice Award” a dawng bawk. The New York Times in 2010 April-a a tarlan danin facebook hmang nasatu ramte chu:- United States, United Kingdom leh Indonesia te an ni. US hian an hmang nasa bera, Indonesia hian a dawt. Chutiang khawp chuan miten hmang nasa in lar mah se heng Pakistan, Syria, Republic Of China, Vietnam, Iran, Uzbekistan, Saudi Arabia leh Bangladesh ah te chuan hman an khap ve thung. A chhan chu he website hmangtute hian an duh duh anmahni page bikah an dahluh theih avangin copy rights leh intellectual properity rights bawhchhiatna a tam vang a ni.
He company hi 2008 kuma an chhut dan chuan dollar maktaduai 300 vela hausaa ngaih a ni. October 1, 2010 khan Mark Zuckerberg-a hringnun behchhan film, The Social Network chu tlangzarh a ni a, Mark Zuckerberg-a lem hi Jesse Eisenberg-a’n a chang a, David Flincher-a’n a direct. Ben Mezrich-a’n kum 2009 a Mark Zuckerberg-a chanchin a ziahna bu “The Accidental Billionaires: The founding Of Facebook, A Tale Of Sex, Money, Genius and Betrayal” tih behchhana thawnthu siam a ni.
Sources: http://www.webhostingreport.com/learn/facebook.html
http:// www. businessinsider.com/blackboard/facebook
http://www.businessinsider.com/blackboard/ facebook#ixzz1R9bPaCFN
http:// www .guardian.co.uk /technology/2007/jul/25/ media.newmedia
http://www.guardian.co.uk/technology/2009/jan/15/facebook-myspace-flirting research?INTCMP=ILCNETTXT3487
http:// personalweb.about .com/od/makefriendsonfacebook/a/ whatisfacebook_2.htm
http://www.nytimes.com/2007/08/31/business/worldbusiness/31iht- facebook.5.7340806.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Facebook
Lunglen July, 2010
Love song hi......
Love song kan tih mai Lengzem hi 1926 vela lo piang chhuak a ni a, phuah hmasabertu chu Durra, Chawngthu a ni. Mizote hian zai kan ngainaa zaihnam tiin kan insawi hial thin. Hla pawh kan ngah hle, engdinhmunah, khawihmunah pawh awm ila hla hmanga in awihtleina tur kan nei zel a ni. Mi tam tak chuan lengzem leh lenglawng hi kan hriatfin thin a. Lengzem chu mipa leh hmeichhe inhmangaihna atanga lo piangchhuak hla hi a ni a, lenglawng chu love song leh Pathian hla inkara mi zawng hi ti ila kan tisual tam lovang.
Love song han tih mai pawh hian mi tam tak chuan sual rimnam nghalin kan hre thin. Mizo kristian hmasate khan love song/kaihlek hla sa thinte chu piangtharlo tluk hialin an lo ngai a, biak in kawng zawh tawh phawt chu kristian (piangthar) ah an lo ngai mai thin. Kohhran Upa leh rawngbawltu hmasate khan an do nasa hle. An member zingah kaihlek hla sa an awm chuan phuar an duh hial zel. Kha rilru kha vawiin thleng hian kan chhawm a, love song hi sualah kan ngai ta zel niin a lang.
Pathianin min hmangaih em avangin a fapa mal neih chhun meuh pawh zuah lovin kan sual thawi nan a rawn tir a. Chu Pathian ngei chuan mipa amah chauhva awm tha a ti lova a kawppui tur hmeichhia a pe a ni. Bible pawhin ‘hmangaihna’ chauh lo chu tuma engmah ba suh u a lo ti cham chi bawk a. Rinna leh beiseina aia ropui zawk chu hmangaihna tho anih thu min hrilh bawk. Tin, Nula leh tlangval inkara hmangaihna pawh hi rinawm taka kristian chhungkua kan din theih nana ‘hmangaih Pathian’ min pek a ni.
Tlangvalin nula a va try-a ka hmangaih che a va tih hian tunge sual ti ngai? Pathian thilpek a ni, khuanu samsuih te kan ti a. He thumal tho hi thluk neiin han siam ta ila kohhrana inhmang deuh tan chuan chhahchhuah ngam loh khawpin kohhran upate’n kan sawi duh ang lawi a. Pastor pawhin chhungkua a din dawn chuan a nupui tur chu a hmangaih thu a hrilh ngei a rinawm. A chhan chu hmangaihna tellova chhungkaw din chu a kehchhe thuai thin. Bible pawm vek inti si a love song dona pulpit atanga kan chhakchhuak fote hi a dik be rang em?
Hla Thlankhawm zinga mi hi thluk neiin siam ta ila biak inah kan sa ngam ngut ang em? Nge hla thlankhawmte chuan thlarau nun a lawm min zirtir kan ti dawn. Chutia kan tih chuan Bible ah hian chan mumal kan nei ve hauh lovang. Tuipui sen kha atakin an kan a, thlarau nunah pawh zirtir a nei a ni. Bible hi kan lei taksa tan ni lova thlarau tan chauhva pawmtu kan nih chuan kal sual kan ni thei mai ang em? Kan rinna lungphum innghahna ber Bible pawh hi ‘hmangaihna Bible’ a ni. Chuvang chuan Pathian hmangaihna thukzia hi kan sawi ning thei lova, kan sa kham thei bawk hek lo. Engvangin nge mipa leh hmeichhe inkar hmangaihna inkar atanga lo piangchhuak hla tha tak takte hi kan hnual suat kher. Love letter kan inthawn thin a, tuman an sawisel kan hre ngai lo. An han sak tak avanga kan hmusual tlat thin erawh hi chu kan in enchain pawh a ngai ngawt ang. Keimahni rilru a diklo zawk pawh a ni thei a ni. A thu a sawi sual kan tih si loh chuan a d r m hi kan do a ni lek mai lo maw?
NIV Study Bible ziaktu theologian rualte phei chuan, “Hmanlai ata tun thlenga an lo hmuh mawi loh thin hmangaihna lantir hi Pathian thilsiam tha tak, nupa inkara awm tura a lo duan sa ve hrim hrim a ni,” tiin an sawi hial a ni. Amaherawh chu tunlai khawvelah hla mak tak tak a tam tawh em em a. A then phei chu ‘love song’ ni lovin ‘lust song’ (tisa chakna lam hla) an ni mah zawk a. Chuvangin a ngaithlatute pawh kan fimkhur a ngai em em a ni. Hemi a nih avanga love song zawng zawng hmer erawh hi chu a dik bik chuang hauh lo. Tin, love song hrim hrim hi sual a ni lova, a satute’n ‘flirt’ deuh zauh zauh an tum kher thin erawh hi chu sual a ni. Love song a nih avanga bawlhhlawh rawng kais a ni lovin a satu tam tak te hian an tibawlhhlawh zawk a ni.
Love song hi a tha a ni, I sa luai luai ang u, tih lam ni lovin mi tam takin love song an do tlat thin hi pawi kan tih vanga ziak kan ni e. Love song dotute pawh hi hmangaihna lakah chuan an fihlim hauh lovang le. Chu hmangaihna chu hla in han hril chhuak ila a fiah thain, sawi mai ai hian nun a khawih hma bik thin a ni.
Love song han tih mai pawh hian mi tam tak chuan sual rimnam nghalin kan hre thin. Mizo kristian hmasate khan love song/kaihlek hla sa thinte chu piangtharlo tluk hialin an lo ngai a, biak in kawng zawh tawh phawt chu kristian (piangthar) ah an lo ngai mai thin. Kohhran Upa leh rawngbawltu hmasate khan an do nasa hle. An member zingah kaihlek hla sa an awm chuan phuar an duh hial zel. Kha rilru kha vawiin thleng hian kan chhawm a, love song hi sualah kan ngai ta zel niin a lang.
Pathianin min hmangaih em avangin a fapa mal neih chhun meuh pawh zuah lovin kan sual thawi nan a rawn tir a. Chu Pathian ngei chuan mipa amah chauhva awm tha a ti lova a kawppui tur hmeichhia a pe a ni. Bible pawhin ‘hmangaihna’ chauh lo chu tuma engmah ba suh u a lo ti cham chi bawk a. Rinna leh beiseina aia ropui zawk chu hmangaihna tho anih thu min hrilh bawk. Tin, Nula leh tlangval inkara hmangaihna pawh hi rinawm taka kristian chhungkua kan din theih nana ‘hmangaih Pathian’ min pek a ni.
Tlangvalin nula a va try-a ka hmangaih che a va tih hian tunge sual ti ngai? Pathian thilpek a ni, khuanu samsuih te kan ti a. He thumal tho hi thluk neiin han siam ta ila kohhrana inhmang deuh tan chuan chhahchhuah ngam loh khawpin kohhran upate’n kan sawi duh ang lawi a. Pastor pawhin chhungkua a din dawn chuan a nupui tur chu a hmangaih thu a hrilh ngei a rinawm. A chhan chu hmangaihna tellova chhungkaw din chu a kehchhe thuai thin. Bible pawm vek inti si a love song dona pulpit atanga kan chhakchhuak fote hi a dik be rang em?
Hla Thlankhawm zinga mi hi thluk neiin siam ta ila biak inah kan sa ngam ngut ang em? Nge hla thlankhawmte chuan thlarau nun a lawm min zirtir kan ti dawn. Chutia kan tih chuan Bible ah hian chan mumal kan nei ve hauh lovang. Tuipui sen kha atakin an kan a, thlarau nunah pawh zirtir a nei a ni. Bible hi kan lei taksa tan ni lova thlarau tan chauhva pawmtu kan nih chuan kal sual kan ni thei mai ang em? Kan rinna lungphum innghahna ber Bible pawh hi ‘hmangaihna Bible’ a ni. Chuvang chuan Pathian hmangaihna thukzia hi kan sawi ning thei lova, kan sa kham thei bawk hek lo. Engvangin nge mipa leh hmeichhe inkar hmangaihna inkar atanga lo piangchhuak hla tha tak takte hi kan hnual suat kher. Love letter kan inthawn thin a, tuman an sawisel kan hre ngai lo. An han sak tak avanga kan hmusual tlat thin erawh hi chu kan in enchain pawh a ngai ngawt ang. Keimahni rilru a diklo zawk pawh a ni thei a ni. A thu a sawi sual kan tih si loh chuan a d r m hi kan do a ni lek mai lo maw?
NIV Study Bible ziaktu theologian rualte phei chuan, “Hmanlai ata tun thlenga an lo hmuh mawi loh thin hmangaihna lantir hi Pathian thilsiam tha tak, nupa inkara awm tura a lo duan sa ve hrim hrim a ni,” tiin an sawi hial a ni. Amaherawh chu tunlai khawvelah hla mak tak tak a tam tawh em em a. A then phei chu ‘love song’ ni lovin ‘lust song’ (tisa chakna lam hla) an ni mah zawk a. Chuvangin a ngaithlatute pawh kan fimkhur a ngai em em a ni. Hemi a nih avanga love song zawng zawng hmer erawh hi chu a dik bik chuang hauh lo. Tin, love song hrim hrim hi sual a ni lova, a satute’n ‘flirt’ deuh zauh zauh an tum kher thin erawh hi chu sual a ni. Love song a nih avanga bawlhhlawh rawng kais a ni lovin a satu tam tak te hian an tibawlhhlawh zawk a ni.
Love song hi a tha a ni, I sa luai luai ang u, tih lam ni lovin mi tam takin love song an do tlat thin hi pawi kan tih vanga ziak kan ni e. Love song dotute pawh hi hmangaihna lakah chuan an fihlim hauh lovang le. Chu hmangaihna chu hla in han hril chhuak ila a fiah thain, sawi mai ai hian nun a khawih hma bik thin a ni.
Hmangaihna in min vel
Chutia ka hmangaihve chhunin “Nang nena len dun hi a rem thei dawn chuang lo, inthen mai ang” min han ti chu (h)! Tang thei ka awm lo, ka mittui hi a sur zung zung mai a ni. Suangtuahnain kan nun hlui ka thlirkir a, chul mai atan chuan ka phal lul lo. An bathlar hnuaiah inthlahlel taka kan inpawm vawng vawng lai a, “Ka hmangaih ber che, nang chauh hi ka nei ang che, i tel lo chuan ka awm thei lo” a tihte kha ka bengah hian a la cham reng mai. A mi fawhna hmui pawh a la hul hman lovang tih turah min han phatsan leh mai hi chu tuar a har tak zet a ni. Hmeichhe rilru hi hetiang khawp hian a lo tenawm thei ang tih ka lo ring phak ngai lo.
A nih chuan, hetiang hi em ni hmangaihna an tih chu? Nge kei hi ka dik lo zawk? Mi tam takin hlim taka a par an tlan mek, hmangaihna hian kei chu min vel tlat mai. Harsatna chi hrang hrang ka lo tuar tawh a, ka nu leh pa leh ka u ruang niah pawh ka mittui a tla lo. Mahse, hmangaihna vang erawh chuan ka mittui hi hruk sen rual a ni lo thung.
Juliet, ngun takin ngaihtuah nawn leh teh tia ka ngenna pawh chu hre lo niawm takin a en ngai a en reng a. Engmah a sawi chhunzawm duh tawh si lo. Mipa ka ni a, ka tih tur pawh ka hai lo. Vawi engemaw zat thu sawi tuma ka ka ka an zuau zuau pawn ka tawng thei thlawt lo, ka hnuk a ulh tlat. En mai chuan sual lam reng reng ngaihtuah nachang hre lo, thinlung thianghlim hmel a pu a, mahse, chu chu a pawn lam lan dan mai chauh a ni. A heh sen hiam mai, dawt sawi thei ngai pawha ka lo ruat lohte kha........! Ka lo tisual chhia va a ni. A laka beiseina meichher ka chhit zawng zawng pawh timihin a awm vek ta! Ka tan chuan nun hi beidawnna mai a ni.
Kal mai tuma a thawh lai chuan a kutah vuanin min kalsan lul suh, khawngaihin i rilru hi thlak leh rawh. Hmangaihna hi ka tan hmelmaah chantir lul suh tiin ka ngen chiam a. Mahse, a sawt tawh lo, a kut ka vawn mek chu phih thlain, a kal lui tho va. A kal liam hnu chuan, “Engatinge chung lam pawh khian vanduaina nena ka inpawm chilhna tur hian Juliet-i kher hi hmanrua atan a lo thlan le.....? Ka hre thiam lo, ka hre thiam thei ngai lovang, hmangaihnain min vel a ni” tiin lung chhe takin ka tap hawm hawm a.
Chutia lung chhe van kaia ka tah hawm hawm lai chuan, tho tawh rawh chaw ei a hun tia min rawn kaitho chu ka va lawm tak em! Kan Bible-a duli tibotu ang khan min lawmpui rawh u ka Juliet-i nen mumangah chauh a nia kan inthen, a takah kan inthen lo tia ring taka au chhuah hial ka nap a ni.
A nih chuan, hetiang hi em ni hmangaihna an tih chu? Nge kei hi ka dik lo zawk? Mi tam takin hlim taka a par an tlan mek, hmangaihna hian kei chu min vel tlat mai. Harsatna chi hrang hrang ka lo tuar tawh a, ka nu leh pa leh ka u ruang niah pawh ka mittui a tla lo. Mahse, hmangaihna vang erawh chuan ka mittui hi hruk sen rual a ni lo thung.
Juliet, ngun takin ngaihtuah nawn leh teh tia ka ngenna pawh chu hre lo niawm takin a en ngai a en reng a. Engmah a sawi chhunzawm duh tawh si lo. Mipa ka ni a, ka tih tur pawh ka hai lo. Vawi engemaw zat thu sawi tuma ka ka ka an zuau zuau pawn ka tawng thei thlawt lo, ka hnuk a ulh tlat. En mai chuan sual lam reng reng ngaihtuah nachang hre lo, thinlung thianghlim hmel a pu a, mahse, chu chu a pawn lam lan dan mai chauh a ni. A heh sen hiam mai, dawt sawi thei ngai pawha ka lo ruat lohte kha........! Ka lo tisual chhia va a ni. A laka beiseina meichher ka chhit zawng zawng pawh timihin a awm vek ta! Ka tan chuan nun hi beidawnna mai a ni.
Kal mai tuma a thawh lai chuan a kutah vuanin min kalsan lul suh, khawngaihin i rilru hi thlak leh rawh. Hmangaihna hi ka tan hmelmaah chantir lul suh tiin ka ngen chiam a. Mahse, a sawt tawh lo, a kut ka vawn mek chu phih thlain, a kal lui tho va. A kal liam hnu chuan, “Engatinge chung lam pawh khian vanduaina nena ka inpawm chilhna tur hian Juliet-i kher hi hmanrua atan a lo thlan le.....? Ka hre thiam lo, ka hre thiam thei ngai lovang, hmangaihnain min vel a ni” tiin lung chhe takin ka tap hawm hawm a.
Chutia lung chhe van kaia ka tah hawm hawm lai chuan, tho tawh rawh chaw ei a hun tia min rawn kaitho chu ka va lawm tak em! Kan Bible-a duli tibotu ang khan min lawmpui rawh u ka Juliet-i nen mumangah chauh a nia kan inthen, a takah kan inthen lo tia ring taka au chhuah hial ka nap a ni.
Tawng humhalh
Tawng humhalh han tih hian “Mizotawng chauhvin i tawng ang u” tihna a ni lo. Dik lo taka tawng leh hnam dang tawnga tawng tum bansan hi a ni zawk. England chhim thlang lama Cornwall biala chengte chuan an hnam tawng Cornish aia English tawng an hman nasat zawk avangin an tawng a dal tual tual a. Kum 1777-a Cornish tawng thiam awm chhun a thih tak hnu phei kha chuan khawvelah Cornish tawng a awm tawh lo. Chutiang chuan, khawvela tawng tam tak hi a bo tawh a ni.
Mizotawnga sawi theih reng si, inlak changkan duh vang ringawta saptawng kan hmang kher kher thinte hi, tawng boralna hmawr a ni. Mizotawng hi Mizo hovin kan humhalh lohvin tuin nge humhalh chuang ang? Kan in tichangkang telh telh a, kan tawng erawh a dal tulh tulh a. Saptawng a ngial a nganin kan let a, “Tunge i hming?” tih turah “Engnge i hming?” te kan ti a. Saptawng atanga teh chuan ‘Engnge i hming?’ tih a dik zawk. Mahse, Mizotawng atang chuan a dik lo hul hual. Engpawh ni se, Mizo i nih chuan Mizotawng kalphunga tawng kha i tih tur dik tak a ni.Thangtharte hian kan tawng dik lo a ni tih pawh hre lovin kan tawng nasa hle.
1. Nichin: Mizote hian hun kal tawh leh lo la awm tur sawina bik kan nei a. Hun kal tawh sawi nan “Ni” kan hmang thin a, hun lo kal tur sawi nan “Nak” kan hmang thin. Tunlai hian “Nachin” tih hi kan hmang nasa hle a. “Nachin” titute hian “Nichin” tih an tum niin a lang. “Nachin” ni lovin “Nichin” tih zawk tur a ni.
2. Nakin: Nakin tih hi hun lo la awm tur (fututre) sawina a ni a, tam tak chuan hun kal tawh sawi nan “Nakin khan tunge lo kal?” te kan ti thin. Hei hi a dik lo tawp. Chin loh hram tum tur.
3. Na: Thangtharten kan tawngah “na” kan ngah sawt hle. Thiltih (verb) tawpa “na” kan belh hian hming (noun)ah a chang tlangpui a. Chutiang ni lovah “na” hi hman loh a tha hle. Entirnan: “Matlani’n tawngtaina a nei ang a, chumi zawhah Mabiaki’n Bible chhiarna a nei ang” tih ai chuan “Matlani a tawngtai ang a, chumi zawhah Mabiaki’n Biblea chhiar ang” te han ti ila, a ngaithlatu tan ngaihthlak a nuamin, Sentence invuah dan a fel a, a Grammer pawh a dik zawk. “Na” kan nei tam lutuk thin hi kan dam theih lohna hmawr pakhat a ni a, i paih then tawh ang u.
4. Mei: Mei chu bawng mei te, sai mei te, mei (fire) te a ni. Kan tawnga “a ni mei a lawm” kan tih thin hi a dik lo, sim a tha.
Heng bakah hian sawi tur a la tam hle. Pathianin rem a tih chuan ni dangah chhunzawm kan tum leh dawn nia.
Mizotawnga sawi theih reng si, inlak changkan duh vang ringawta saptawng kan hmang kher kher thinte hi, tawng boralna hmawr a ni. Mizotawng hi Mizo hovin kan humhalh lohvin tuin nge humhalh chuang ang? Kan in tichangkang telh telh a, kan tawng erawh a dal tulh tulh a. Saptawng a ngial a nganin kan let a, “Tunge i hming?” tih turah “Engnge i hming?” te kan ti a. Saptawng atanga teh chuan ‘Engnge i hming?’ tih a dik zawk. Mahse, Mizotawng atang chuan a dik lo hul hual. Engpawh ni se, Mizo i nih chuan Mizotawng kalphunga tawng kha i tih tur dik tak a ni.Thangtharte hian kan tawng dik lo a ni tih pawh hre lovin kan tawng nasa hle.
1. Nichin: Mizote hian hun kal tawh leh lo la awm tur sawina bik kan nei a. Hun kal tawh sawi nan “Ni” kan hmang thin a, hun lo kal tur sawi nan “Nak” kan hmang thin. Tunlai hian “Nachin” tih hi kan hmang nasa hle a. “Nachin” titute hian “Nichin” tih an tum niin a lang. “Nachin” ni lovin “Nichin” tih zawk tur a ni.
2. Nakin: Nakin tih hi hun lo la awm tur (fututre) sawina a ni a, tam tak chuan hun kal tawh sawi nan “Nakin khan tunge lo kal?” te kan ti thin. Hei hi a dik lo tawp. Chin loh hram tum tur.
3. Na: Thangtharten kan tawngah “na” kan ngah sawt hle. Thiltih (verb) tawpa “na” kan belh hian hming (noun)ah a chang tlangpui a. Chutiang ni lovah “na” hi hman loh a tha hle. Entirnan: “Matlani’n tawngtaina a nei ang a, chumi zawhah Mabiaki’n Bible chhiarna a nei ang” tih ai chuan “Matlani a tawngtai ang a, chumi zawhah Mabiaki’n Biblea chhiar ang” te han ti ila, a ngaithlatu tan ngaihthlak a nuamin, Sentence invuah dan a fel a, a Grammer pawh a dik zawk. “Na” kan nei tam lutuk thin hi kan dam theih lohna hmawr pakhat a ni a, i paih then tawh ang u.
4. Mei: Mei chu bawng mei te, sai mei te, mei (fire) te a ni. Kan tawnga “a ni mei a lawm” kan tih thin hi a dik lo, sim a tha.
Heng bakah hian sawi tur a la tam hle. Pathianin rem a tih chuan ni dangah chhunzawm kan tum leh dawn nia.
Tunlai Han khawpui boruak
Fur leh thal a her liama ‘Ber|’ thla kan chuan kai meuh chuan Burma rama Zofate khawpui Tahan pawh boruak a thiang nuamin thlasik rim a nam ta hle mai. Zingah han tho ila exer (PT) la hmuh tur an tam tawh hle. Lalroutmawii pawhin krismas hla in min awi veng veng tawh a, lungleng thin tan chuan lunglen hun a thleng hi a ni ringawt mai. Mahse mipui an thu hmun fo thei lo an lo tih thin angin a then TCYF Icon a tel turin nasa takin an in buatsaih a, thenkhat erawh tournament tana in buatsaihin Vengchhak field ah an phu mur mur bawk a. Chutianga mi tam tak an inbuatsaih lai chuan thenkhat ve thung chu Internet (Tso, Icafe, Online Harbour, Mercy leh Moon Star) ah thiante/ bialnu/pa nena in biak loh hlauvin an lo hman hlel ve thung a.
Bazaar-ah han chho ila, second hand dawrin bawrtu a ngah hle tawh a ni. Thlai hnah zawrhna lamah han kal leh ila; Antam, Bean, Behlawi, Anhling, Thawbat an lo pho dul tawh bawk a. Tin, Bazaar pawh an sa mup mup reng a, a pawn lam phei chu an luah vek tawh ti ila kan sawi sual tam kher lovang. Bazaar kai thenkhatin zan lama an Korea Movie en (F4) inhrilh a, an tul viau laiin thenkhat ve thung chuan Mapuia film thar (Zephyr Drama Club) Tu rawng nge i bawl dawn? A le le le !!! & Hmangaihna laklawh, Euh!!! nuihzatthlak zia sawiin an lo phul ve hlut bawk a. Zanah nise thalai lamin kan hun a thleng ta ti niawm takin thla eng hnuaiah Guitar nen zai hla in rei tak tak thleng min awi chiah chiah a. Nu leh pa leh tar khawvel pawh a par vul chuk ni berin a lang.
Rilru in Sweet December leh Krismas hman dan tur ringawt a ngaihtuah a, a chang phei chuan suangtuahna khawvelin hlate khuaah min thlawhpui daih thin. Thianza ho ti ti naah pawh krismas in a lai bu lum a luah tan tawh hle. Nula nise a luck viau in a rinawm, ‘ Seat kan chang lo kan haw mai tange’ tih hla au chhuahpui tawk pawh an awm ngei ang le.
Sorkar lam thuneituten lahin Veng then dan an rawn ti danglama Ni-Chia-Taik (SunflowerBuilding) atanga nichhuahna lam Pinlong Ward (Pangpui Veng) inkar zawng kha Sanmyo a ni. An sawi danin Tahan chu hmun 4 ah then darh a ni a, Ni-Chia-Taik chhaklam leh hmar zar zawng chauh hi Tahan huam chhunga tel tur a ni a, kawngpui chhimlam chu Taungphila Ward-a rin luh a ni. Tichuan Ni-Chia-Taik opposite (kawngpui lehlam) thla kha Taung Za Latt Ward tiin a hming an vuah a, Rail Station, Kuat-tit leh Satawm chhimlam zar te chu he ward-ah rin luh a ni dawn tihna a ni. Kalaymyo pumpui hi Ward 19 a thendarh a ni tawh dawn. New Hmuntha kawngpui atanga Myohla thleng kawng thlang lam zawng kha Myohla an ti a, kawng chhak lam zawng kha Indaingone an ti bawk. Tun hmaa New Hmuntha (Yuatit) leh Satawm tih hming kha a awm tawh dawn lo a ni. Vawiin Dt. 911.’09 atang hian Vengtin lal tur (Nemihmu) mipuiin an thlang tan a ni.
Engpawhnise, tunlai Tahan boruak chu mass rim a namin, mipui mimirin krismas tan kan inbuatsaih tan niin a lang. Kan leng haw chaw kan han ei a chawtani kan han hmeh ngat phei chu krismas rim a tinam zualin, ei lai mek pawh thinlungin Bethlehem lam a hawi nghal ruak ruak thei a ni.
Bazaar-ah han chho ila, second hand dawrin bawrtu a ngah hle tawh a ni. Thlai hnah zawrhna lamah han kal leh ila; Antam, Bean, Behlawi, Anhling, Thawbat an lo pho dul tawh bawk a. Tin, Bazaar pawh an sa mup mup reng a, a pawn lam phei chu an luah vek tawh ti ila kan sawi sual tam kher lovang. Bazaar kai thenkhatin zan lama an Korea Movie en (F4) inhrilh a, an tul viau laiin thenkhat ve thung chuan Mapuia film thar (Zephyr Drama Club) Tu rawng nge i bawl dawn? A le le le !!! & Hmangaihna laklawh, Euh!!! nuihzatthlak zia sawiin an lo phul ve hlut bawk a. Zanah nise thalai lamin kan hun a thleng ta ti niawm takin thla eng hnuaiah Guitar nen zai hla in rei tak tak thleng min awi chiah chiah a. Nu leh pa leh tar khawvel pawh a par vul chuk ni berin a lang.
Rilru in Sweet December leh Krismas hman dan tur ringawt a ngaihtuah a, a chang phei chuan suangtuahna khawvelin hlate khuaah min thlawhpui daih thin. Thianza ho ti ti naah pawh krismas in a lai bu lum a luah tan tawh hle. Nula nise a luck viau in a rinawm, ‘ Seat kan chang lo kan haw mai tange’ tih hla au chhuahpui tawk pawh an awm ngei ang le.
Sorkar lam thuneituten lahin Veng then dan an rawn ti danglama Ni-Chia-Taik (SunflowerBuilding) atanga nichhuahna lam Pinlong Ward (Pangpui Veng) inkar zawng kha Sanmyo a ni. An sawi danin Tahan chu hmun 4 ah then darh a ni a, Ni-Chia-Taik chhaklam leh hmar zar zawng chauh hi Tahan huam chhunga tel tur a ni a, kawngpui chhimlam chu Taungphila Ward-a rin luh a ni. Tichuan Ni-Chia-Taik opposite (kawngpui lehlam) thla kha Taung Za Latt Ward tiin a hming an vuah a, Rail Station, Kuat-tit leh Satawm chhimlam zar te chu he ward-ah rin luh a ni dawn tihna a ni. Kalaymyo pumpui hi Ward 19 a thendarh a ni tawh dawn. New Hmuntha kawngpui atanga Myohla thleng kawng thlang lam zawng kha Myohla an ti a, kawng chhak lam zawng kha Indaingone an ti bawk. Tun hmaa New Hmuntha (Yuatit) leh Satawm tih hming kha a awm tawh dawn lo a ni. Vawiin Dt. 911.’09 atang hian Vengtin lal tur (Nemihmu) mipuiin an thlang tan a ni.
Engpawhnise, tunlai Tahan boruak chu mass rim a namin, mipui mimirin krismas tan kan inbuatsaih tan niin a lang. Kan leng haw chaw kan han ei a chawtani kan han hmeh ngat phei chu krismas rim a tinam zualin, ei lai mek pawh thinlungin Bethlehem lam a hawi nghal ruak ruak thei a ni.
Hringnun II
Hringnun hi hling zinga Lily ang a ni a, lungngaihna, harsatna leh beidawnnate’n a tuam vel a ni. Chuvangin, hringnun kawng hi kan zawh dawn a nih rau rau chuan hringnun tuamtu lungngaihna chirh dup hi a tuar dan kan zir a tul a ni. Kan ruahmannaa tel lo leh kan sawm pawh ni lovin manganna hian a panin min rawn pan fo thin. Mi tam tak chuan chu chu an tuar thiam lova, beidawngin nun khawloh phah fo. Kan nuna Virus hlauhawm ber chu “Beidawnna” hi a ni.
Beidawnna tawk ngai lo mihring chuan nun nawmna hi a tem pha ngai lo. Chuvangin, harsatna, manganna kan tihte hi hringnun tihlutu leh nun nawmna min siamsaktu an lo ni zawk. Hringnun kawng hi a phei purh lova, a changin a chhuk a, a changin a chho thin. Hringnunah hian hlimna leh lungngaih tahnate hi pi-pu ang maiin a inthen kual reng a, kan hlimna chuan kan tahna kawng a tauh hawng a, kan tahna chuan kan hlimna kawng a sial kuaksak thin a lo ni. Heng; manganna, lungngaih tahnate hi huaisen taka kan hmachhawn tur thil a ni. Thenkhat chu bui lung tawk an sawi ang maiin anScheme-naa tel lo thil an tawnin an zam chhe nghal mai thin. Engtin nge kan lo inven ang? tih lam aiin beidawnna pindanah kan inkharkhum a, beidawnna tukverh atangin beidawng takin khawvel hi kan thlir ta thin a ni.
“Kan ni tin nunah hian theih loh hi a lo awm hlei nem. Kan ngaih dan buluk deuh thin kha chhe tein thlak danglam ngam ila chuan nuam takin kan nun hi hman a lo theih reng si a,” titu Jim Rohn-a pawh hian a nunah beidawnna lian tak a tawk a ni ve ngei ang. Mahse, a ngaih dan a thlak danglam a, hlimna tharin a lo khat ta thung a. I hringnunah khan kum pui tlawk tlawk i nei em? I ngaih dan kha thlak vat ang che. Mi ropui nihna awlsam tak chu kan nun a nih tur ang taka hman hi a ni.
Harsatna paltlang tur awm lo se chuan kan hringnun mawina leh thiamna hian lawmna leh hlimna famkim a nei lo vang. Thihna luikhawr ruam zawh tur awm lohnaah chuan, tlang chhip atang pawhin a mawi chuang lo.
Beidawnna tawk ngai lo mihring chuan nun nawmna hi a tem pha ngai lo. Chuvangin, harsatna, manganna kan tihte hi hringnun tihlutu leh nun nawmna min siamsaktu an lo ni zawk. Hringnun kawng hi a phei purh lova, a changin a chhuk a, a changin a chho thin. Hringnunah hian hlimna leh lungngaih tahnate hi pi-pu ang maiin a inthen kual reng a, kan hlimna chuan kan tahna kawng a tauh hawng a, kan tahna chuan kan hlimna kawng a sial kuaksak thin a lo ni. Heng; manganna, lungngaih tahnate hi huaisen taka kan hmachhawn tur thil a ni. Thenkhat chu bui lung tawk an sawi ang maiin anScheme-naa tel lo thil an tawnin an zam chhe nghal mai thin. Engtin nge kan lo inven ang? tih lam aiin beidawnna pindanah kan inkharkhum a, beidawnna tukverh atangin beidawng takin khawvel hi kan thlir ta thin a ni.
“Kan ni tin nunah hian theih loh hi a lo awm hlei nem. Kan ngaih dan buluk deuh thin kha chhe tein thlak danglam ngam ila chuan nuam takin kan nun hi hman a lo theih reng si a,” titu Jim Rohn-a pawh hian a nunah beidawnna lian tak a tawk a ni ve ngei ang. Mahse, a ngaih dan a thlak danglam a, hlimna tharin a lo khat ta thung a. I hringnunah khan kum pui tlawk tlawk i nei em? I ngaih dan kha thlak vat ang che. Mi ropui nihna awlsam tak chu kan nun a nih tur ang taka hman hi a ni.
Harsatna paltlang tur awm lo se chuan kan hringnun mawina leh thiamna hian lawmna leh hlimna famkim a nei lo vang. Thihna luikhawr ruam zawh tur awm lohnaah chuan, tlang chhip atang pawhin a mawi chuang lo.
Hringnun I
Hringnun hi hlimthla ang mai a ni a chhum rei lote angin a ral leh thin. Chu chu hrethiam turin nasa takin kan inzirtir thin a, hrethiama hmang thiam erawh kan vang hle mai. Hringnun hian mawina tam tak a nei a, hling tam tak a pai bawk tih kan hriat a tul. Hrethiam lo chuan hringnun hi anchhedawng emaw an ti fo thin. Chuvangin hringnun hi kan hmang dawn a nih rau rau chuan hman dan thiam kan zir tur a ni. Kan rilru ruahmanna a tello thihna leh natna, lungngaihna leh manganna te’n min chim fo thin. Mahse chu chu hringnun tihlutu zawk an ni. Kan kawng zawh hi a changin a chhuka, a changin a chho bawk thin. Mi tam takin kan tihsual fo chu hringnun hi hlimna tur hlir emaw kan ti hi a ni.
Hringnun kalphung kan hriat loh chuan sum leh pai kan neih lohvin rilru a hah a, lungngaihna chhum lei vakin min tuamin kan chau thuai thin. Kan duh dan leh kan ruahmanna ang lova thil lo thlengte hi min zirtirtu tha tak an ni fo. Hei hi a ni hringnun kalphung chu mi hausa an hausa reng thei lova, mi rethei an rethei reng hek lo. Chuvang chuan tumah inhmusit tur kan awm lo. Vawiina mi hnuai hnung tak anga kan ngaih te pawh hi nakina kan mamawh tur te an la ni thei. Kan khawvel hi a vir reng angin zangkhua pawh a bungbu thei a ni. Hringnuna thil pawimawh tak pakhat mi zawng zawngina kan zawn chu hlimna hi a ni awm e. Chu hlimna chu sum leh pai ah ni lovin rilru ah a innghat zawk tih kan hriat a tul hle. Sum leh pai tellovin mihringte hi kan awmthei lo tiila kan sawi sual tam lovang. Mahse sum leh pai hi kan nunna a ni lo, sum leh pai chu mihring siam chawp zawk a ni. Mi tam takin chu chu hre lovin sum leh pai kan duh luatah kan nunna hial kan chan phah thin. Nunna min petu hi kan Pathian a ni a, sum leh pai, thil dang zawng aiin a thil min pek kan nunna hi a ngai hlu ber a ni. Kan nunna kan ngainep a nih chuan min siamtu kan ngainep tihna a ni. Chuvang chuan i hringnun i hman dan khan i Pathian i pawi a sawi thei a ni. Hringnun zeril takah hian mawina tinreng a inthup a, mahse chu mawina chu hmufuh tur chuan hling tam tak paltlang a ngai. Hling tam tak i paltlang mek a ni thei e. Lungngai reng reng suh hlimna i hnai hle tawh tihna a ni.
Hringnun kalphung kan hriat loh chuan sum leh pai kan neih lohvin rilru a hah a, lungngaihna chhum lei vakin min tuamin kan chau thuai thin. Kan duh dan leh kan ruahmanna ang lova thil lo thlengte hi min zirtirtu tha tak an ni fo. Hei hi a ni hringnun kalphung chu mi hausa an hausa reng thei lova, mi rethei an rethei reng hek lo. Chuvang chuan tumah inhmusit tur kan awm lo. Vawiina mi hnuai hnung tak anga kan ngaih te pawh hi nakina kan mamawh tur te an la ni thei. Kan khawvel hi a vir reng angin zangkhua pawh a bungbu thei a ni. Hringnuna thil pawimawh tak pakhat mi zawng zawngina kan zawn chu hlimna hi a ni awm e. Chu hlimna chu sum leh pai ah ni lovin rilru ah a innghat zawk tih kan hriat a tul hle. Sum leh pai tellovin mihringte hi kan awmthei lo tiila kan sawi sual tam lovang. Mahse sum leh pai hi kan nunna a ni lo, sum leh pai chu mihring siam chawp zawk a ni. Mi tam takin chu chu hre lovin sum leh pai kan duh luatah kan nunna hial kan chan phah thin. Nunna min petu hi kan Pathian a ni a, sum leh pai, thil dang zawng aiin a thil min pek kan nunna hi a ngai hlu ber a ni. Kan nunna kan ngainep a nih chuan min siamtu kan ngainep tihna a ni. Chuvang chuan i hringnun i hman dan khan i Pathian i pawi a sawi thei a ni. Hringnun zeril takah hian mawina tinreng a inthup a, mahse chu mawina chu hmufuh tur chuan hling tam tak paltlang a ngai. Hling tam tak i paltlang mek a ni thei e. Lungngai reng reng suh hlimna i hnai hle tawh tihna a ni.
Maphasy
Hringnun hi zawng hmangaihte nen inthenna ram, tahna hmun, lungngaihna khawvel ti ila ka tisual em lovang chu maw? Ni e, chuvang tak chuan a lawm Siama
( Vulmawi ) pawhin ui ngawih ngawiha ‘Maphasy’a lo tih vawn vawn. Nangteh i hringnunah khan ui ngawih ngawiha ‘Maphasy’ tih i nei ve tawh em lo?
Hringnun kawng chhuk chho zawh tura piang hringfate hian kan nunah mangtha tih tur kan va hausa em em ve. Mi ropui, mi hmingthang leh mi hlawhtlingte hringnun hi han thlir ila, an ropuina, hmingthanna leh hlawhtlinna phenah thil tam tak a in phumru teuh a sin! Abraham Lincoln, Thomas Alva Edison, Albert Einstein-te ho pawh hi an thiltihna zawnah an hlawhtling nghal mai lo, an hlawhchham ve fo. Mahse, kha hlawhchhamna kha an mangtha a, nasa takin an bei zela, a tawpah chu hlawhchhamna hruihrual chu an pal chat ta chauh thin a ni. Edison-a phei kha chu Electric a siam dawn khan vawi 5000 chuang hlawhchhamin Britain Encyclopedia chuan a sawi. Nangteh i nuna Agenda tha tak anga lang chapona,beidawnna vel kha i ‘Maphasy’ ve phal em?
Heng; chapona, duhamna, hlemhletna, beidawnnate hi mihring kan nih tur ang min nih tir pha lotu an ni fo. A changin a mal malin a rawn kal ang a, a chang chuan a rual a rualte pawn an lokal mai thei. Mahse i nun pawt hniamtu tur a nih hria la, ‘Maphasy’ lo tih khum daih mai rawh. Tuna i nun kawng zawh mekah teh khan i eng ber kha nge ‘Maphasy’ngai, huaisen takin ‘Maphasy’ mai teh.
Yangon nula zaithiam Pantei’n mittui tla chunga ‘Maphasy’ hla a sate kha a demawm hauh loh. A chang chuan mittui tla zawih zawih chunga ‘Maphasy’ tih tul tlat hun hi a awm ve thin reng a ni. Kan thlakhlelh em em, kan duh ngawih ngawihte
‘Maphasy’ tur chuan mittui hi a tla mai pawh a ni lo, a luan hian a luang lo thei lo a ni. Mahse, puitlinna lamtluang kan zawh a lo ni daih zawk.
Ringtu nunah phei chuan ‘Maphasy’ tih tur a va tam leh zual em! Amah kan zuina tura daltu zawng zawng‘Maphasy’ a lo ngai nghal phawta, nuam kan tih zawng leh kan thlakhlelh zawng zawng zawngte nen. ‘Maphasy’ tih hi sawi leh sak chu nuam viau mah se, nun rama ataka dai erawh chuan a kha tuk ma. Mahruaia hla in ‘ Chun leh zuate duhsaknaleh hmangaihna, ka hlimpui thin ka khawvel thiante ka chan ngam atul si a’ a tih pawh hi‘Maphasy’tih nen a in ang reng. Ringtute nitin hian ‘Maphasy’ tih tur kan nei reng a ni. A chang chuan hmangaih berte nen lama‘Maphasy’a ngai a, chu chauh a la ni hlei nem, Ama mi ni tur chuan mahni leh mahni lama in ‘Maphasy’te a la ngai zui! Engpawhnise, kan Lalpa duh dan a nih miau chuan i ‘Maphasy’ phal zel phawt mai ang u.
( Vulmawi ) pawhin ui ngawih ngawiha ‘Maphasy’a lo tih vawn vawn. Nangteh i hringnunah khan ui ngawih ngawiha ‘Maphasy’ tih i nei ve tawh em lo?
Hringnun kawng chhuk chho zawh tura piang hringfate hian kan nunah mangtha tih tur kan va hausa em em ve. Mi ropui, mi hmingthang leh mi hlawhtlingte hringnun hi han thlir ila, an ropuina, hmingthanna leh hlawhtlinna phenah thil tam tak a in phumru teuh a sin! Abraham Lincoln, Thomas Alva Edison, Albert Einstein-te ho pawh hi an thiltihna zawnah an hlawhtling nghal mai lo, an hlawhchham ve fo. Mahse, kha hlawhchhamna kha an mangtha a, nasa takin an bei zela, a tawpah chu hlawhchhamna hruihrual chu an pal chat ta chauh thin a ni. Edison-a phei kha chu Electric a siam dawn khan vawi 5000 chuang hlawhchhamin Britain Encyclopedia chuan a sawi. Nangteh i nuna Agenda tha tak anga lang chapona,beidawnna vel kha i ‘Maphasy’ ve phal em?
Heng; chapona, duhamna, hlemhletna, beidawnnate hi mihring kan nih tur ang min nih tir pha lotu an ni fo. A changin a mal malin a rawn kal ang a, a chang chuan a rual a rualte pawn an lokal mai thei. Mahse i nun pawt hniamtu tur a nih hria la, ‘Maphasy’ lo tih khum daih mai rawh. Tuna i nun kawng zawh mekah teh khan i eng ber kha nge ‘Maphasy’ngai, huaisen takin ‘Maphasy’ mai teh.
Yangon nula zaithiam Pantei’n mittui tla chunga ‘Maphasy’ hla a sate kha a demawm hauh loh. A chang chuan mittui tla zawih zawih chunga ‘Maphasy’ tih tul tlat hun hi a awm ve thin reng a ni. Kan thlakhlelh em em, kan duh ngawih ngawihte
‘Maphasy’ tur chuan mittui hi a tla mai pawh a ni lo, a luan hian a luang lo thei lo a ni. Mahse, puitlinna lamtluang kan zawh a lo ni daih zawk.
Ringtu nunah phei chuan ‘Maphasy’ tih tur a va tam leh zual em! Amah kan zuina tura daltu zawng zawng‘Maphasy’ a lo ngai nghal phawta, nuam kan tih zawng leh kan thlakhlelh zawng zawng zawngte nen. ‘Maphasy’ tih hi sawi leh sak chu nuam viau mah se, nun rama ataka dai erawh chuan a kha tuk ma. Mahruaia hla in ‘ Chun leh zuate duhsaknaleh hmangaihna, ka hlimpui thin ka khawvel thiante ka chan ngam atul si a’ a tih pawh hi‘Maphasy’tih nen a in ang reng. Ringtute nitin hian ‘Maphasy’ tih tur kan nei reng a ni. A chang chuan hmangaih berte nen lama‘Maphasy’a ngai a, chu chauh a la ni hlei nem, Ama mi ni tur chuan mahni leh mahni lama in ‘Maphasy’te a la ngai zui! Engpawhnise, kan Lalpa duh dan a nih miau chuan i ‘Maphasy’ phal zel phawt mai ang u.
MS i dawn chiang em?
Pasal la nei lo mah ni ila ka nulat puite hnenah thuchah duh ka nei ve a, hmima hmui leh phenglawng a in rual rem lo tih ni mahse theih tawp kan chhuah ve a ni ang chu.
A hminga lo nula ve na fam chu duh tute pawh kan lo nei diah diah thin a; mahse pasal tur thlan thiam erawh a har hmel hle thung a nih hi !! Thlan thiam loh chuan dam lai hremhmun, thlan thiam erawh chuan van ram tla fual. Thlan thiam loh avanga dam lai hremhmuna intat lut pawh an awm nuk reng a nih hi! Heti khawpa fimkhur ngaiah lanu thenkhat chu fimkhur na chang an hre lova, vawi hnih/ khat lek in hmuin an in mu-ar lak chawt zel a, ti fuh erawh an awm lo thung a nih hi! Chuvangin M.S i dawn chiang em? (Mizo lanu Suihlung dumtu. Mizo kan tih hian tlangmi zawng zawng a huam vek tih hria ila). Nang chu mi tih anga ti thei i nih ve loh kha.
Tunlai thalaite zingah hian SEX hi a hluarkai hle tih kan hre theuh tawh. M.S kan thianghlimna parmawi thliah tumin varparh zinglam fapa mawina inbel hawhin dragon hoin min hual reng tih theihnghilh suh. Pa pakhat phei chuan, ‘Hmeichhiate chu bumna ngaiah pawh vawi thum chuang an bum theih’ min ti a sin. I tlawm a la ve deuh lo maw? Nge vawi thum chuang min lo bum daih tawh nge? M.S i dawn chiang em? Kan tlangval ho lah hian kha thu kha changvawnah an hmang a, mi bum tur an zawng reng mai si. Mahse vawiin ni thlenga kei (han ti ve khawng lang ila) ka nun min tithianghlimtu leh ka thinlungin beihpui thlaka thunawn a chham nawn tluk tluk chu kan mi ropui Dr. Billy Grahama thusawi, ‘ I nalat thianghlimna chu i hmangaihna ringhleltu hnenah chuan hralh suh la, hmangaihna a ngheh zawk nan titu hnenah pawh pe hek suh. I pasal tan chauh ni sela. I pasal hnenah ama khumlaizawl i thlen hunah, chutah ngei chuan i thianghlimna chu zah takin i hlan dawn nia’ tih hi a ni. He thu hi i la hre ngai lo a nih chuan tun atang hian by-heart nghal la, tichuan i nulat thianghlimna chu Dragon bum hmangho thal alh thei lakah i hum thei ngeiin ka ring. M.S I dawn chiang em?
Hmangaihna tihngheh nan leh duhzia lan tir nana tisa chakna hrikthlak kher hi a tul lova, nupa ni tawhte karah hmangaihna ti zualtu ni mahse, nulat tlangval lai chuan hmelma lian a ni zawk si a. ( Anon)
A hminga lo nula ve na fam chu duh tute pawh kan lo nei diah diah thin a; mahse pasal tur thlan thiam erawh a har hmel hle thung a nih hi !! Thlan thiam loh chuan dam lai hremhmun, thlan thiam erawh chuan van ram tla fual. Thlan thiam loh avanga dam lai hremhmuna intat lut pawh an awm nuk reng a nih hi! Heti khawpa fimkhur ngaiah lanu thenkhat chu fimkhur na chang an hre lova, vawi hnih/ khat lek in hmuin an in mu-ar lak chawt zel a, ti fuh erawh an awm lo thung a nih hi! Chuvangin M.S i dawn chiang em? (Mizo lanu Suihlung dumtu. Mizo kan tih hian tlangmi zawng zawng a huam vek tih hria ila). Nang chu mi tih anga ti thei i nih ve loh kha.
Tunlai thalaite zingah hian SEX hi a hluarkai hle tih kan hre theuh tawh. M.S kan thianghlimna parmawi thliah tumin varparh zinglam fapa mawina inbel hawhin dragon hoin min hual reng tih theihnghilh suh. Pa pakhat phei chuan, ‘Hmeichhiate chu bumna ngaiah pawh vawi thum chuang an bum theih’ min ti a sin. I tlawm a la ve deuh lo maw? Nge vawi thum chuang min lo bum daih tawh nge? M.S i dawn chiang em? Kan tlangval ho lah hian kha thu kha changvawnah an hmang a, mi bum tur an zawng reng mai si. Mahse vawiin ni thlenga kei (han ti ve khawng lang ila) ka nun min tithianghlimtu leh ka thinlungin beihpui thlaka thunawn a chham nawn tluk tluk chu kan mi ropui Dr. Billy Grahama thusawi, ‘ I nalat thianghlimna chu i hmangaihna ringhleltu hnenah chuan hralh suh la, hmangaihna a ngheh zawk nan titu hnenah pawh pe hek suh. I pasal tan chauh ni sela. I pasal hnenah ama khumlaizawl i thlen hunah, chutah ngei chuan i thianghlimna chu zah takin i hlan dawn nia’ tih hi a ni. He thu hi i la hre ngai lo a nih chuan tun atang hian by-heart nghal la, tichuan i nulat thianghlimna chu Dragon bum hmangho thal alh thei lakah i hum thei ngeiin ka ring. M.S I dawn chiang em?
Hmangaihna tihngheh nan leh duhzia lan tir nana tisa chakna hrikthlak kher hi a tul lova, nupa ni tawhte karah hmangaihna ti zualtu ni mahse, nulat tlangval lai chuan hmelma lian a ni zawk si a. ( Anon)
Antia lawm
An tia lawm! Lehkha ziaha hawrawp ziah hmaih pawizia chu! Hmanlai khaw pakhatah hian nula leh tlangval inhmangaih deuh mai hi an awm a. A tlangvala chu rambuai avangin ral ramah a thang bo ta daih a. A chhai lai D chu a ngaih em avangin lehkha a thawn ta ani. Mahse a fimkhur tawk loh avangin ka hmangaih tih turah khan ‘ng’ a hmaih ta hlauh mai le. A chhailai D chuan an chhiar a, ‘ng’ a kim ta tlat lo mai. A mit vai emaw tiin a mitte an nuai leh thin, mahse ka hmaaih tih tho tho kha a lo ni bawk si. Chu lehkha chuan a lunglen chu a hril chhuak zo tlat lo mai a. Ngaih tha vak lo chuan ti hian hla a phuah ta a:
“ I thaikawi bawngte ka lo hmu a,
Ka zar vel ea hawrawp ‘ng’ a kim lo;
Ngaihruatin lunglen a hril chang chang” tiin.
Aw le! hawrawp ziah hmaih pawi zia chu a chunga Hla chang kan tarlan tak atang khian a hriat theih awm e. Chuvangin lehkha kan ziahin i fimkhur tlang ang u. A theih phei chuan vawi 2 tal chhiar nawn leh i la a tha viau ang. Kan ngaihzawngte pawh lehkha kan la thawn thei. Tunge mahni hmakhua sawi thei awm. Ka hmaaih che kan tih ve palh vaih chuan a pawi thui hle thei a ni. Chuvangin, a pawi hma hian fimkhur aang che. Chuti lo zawngin i Tawihpa/ Nu nen khan in in hmuthiam lo dah ang e.
“ I thaikawi bawngte ka lo hmu a,
Ka zar vel ea hawrawp ‘ng’ a kim lo;
Ngaihruatin lunglen a hril chang chang” tiin.
Aw le! hawrawp ziah hmaih pawi zia chu a chunga Hla chang kan tarlan tak atang khian a hriat theih awm e. Chuvangin lehkha kan ziahin i fimkhur tlang ang u. A theih phei chuan vawi 2 tal chhiar nawn leh i la a tha viau ang. Kan ngaihzawngte pawh lehkha kan la thawn thei. Tunge mahni hmakhua sawi thei awm. Ka hmaaih che kan tih ve palh vaih chuan a pawi thui hle thei a ni. Chuvangin, a pawi hma hian fimkhur aang che. Chuti lo zawngin i Tawihpa/ Nu nen khan in in hmuthiam lo dah ang e.
Kristmas leh a vuakvet
Secondhand dawr lun dan leh nu leh paten fate thawm hnaw tur an melh nasat danah X’mas rim a nam ta hle mai. Hetiang hunah hi chuan Mass putar pawh thleng dawhho hnena thlak tur buaipuiin a buai ve ngawt ang le. Thalaiho paw’n awmhona apiangah X’mas tel lo chuan ti ti a nuam thei tawh lo a ni ber mai. Pachhe kum tiam an sawi ang maiin, kumin zet chu aw tia bul tanin duh thu kan sam a. Mahni tawka hmang nuam tur paw’n kan inbuatsaih nasa ve hle thin a nih hi.
Mahse maw, kan X’mas hmandan hi chhut ngun a ngai ta khawp mai. Hman deuh kha chuan thian zahova hmangho kha zu leh sa nen an ri hut hut thin a ni a, tunah ve thung chuan nula nen an hmanga an thawm a zawi sawt kher mai. Ama’rawh chu, an thawm a zawih poh leh ngaih an titha lo ting mai si. Biak In leh lenkhawmna hmun chu nu leh pa chan pualah kan dah a, kal pawh kan tum chhin lo hrim hrim. X’mas hi tu piancham nge ni a? Engti tura lo piang nge a nih? Tih lam aiin a vuahvetah kan buai zawk a nih tawh ber hi maw! Mak ka tih tawp theihloh chu Beer in ngai lo paw’n Mass a nih mai avanga Beer in an chak tlat thin hi a ni. Lo ngai reng mah r’u Mizo tlangvalho chu X’mass a zo ang a, dak chi kimin kan da leh vek mai ang. Thawh chhuah nei hauh si lovin nu leh pate hnenah money kan dil a, an neih tawk min pekin tlem kan tia kan la la duh lo leh nghal, zah nachang i hria ang u. I nu leh pate khan i rual awh an hlauh vangin an tlin loh thil tam tak an tih sak tawh che asin. Hlain, “Hlimna in ropui chu a eng” a tih laiin nu leh pa tam tak chu fate avangin he niah hian luaithli an lo nul tawh thin a ni.
Kristian thalai zawng zawngte u he hun hi sual rawngbawl nan nge inhman dawn Lalram a lo zau nan? An ei leh in tur leh silh leh fen tur ai hlantu che nu leh pa titaptu nge i nih dawn tihlimtu? Van lal piancham nge i lawm dawn a vuakvet? Nguntakin ngaihtuah rawh.
Mahse maw, kan X’mas hmandan hi chhut ngun a ngai ta khawp mai. Hman deuh kha chuan thian zahova hmangho kha zu leh sa nen an ri hut hut thin a ni a, tunah ve thung chuan nula nen an hmanga an thawm a zawi sawt kher mai. Ama’rawh chu, an thawm a zawih poh leh ngaih an titha lo ting mai si. Biak In leh lenkhawmna hmun chu nu leh pa chan pualah kan dah a, kal pawh kan tum chhin lo hrim hrim. X’mas hi tu piancham nge ni a? Engti tura lo piang nge a nih? Tih lam aiin a vuahvetah kan buai zawk a nih tawh ber hi maw! Mak ka tih tawp theihloh chu Beer in ngai lo paw’n Mass a nih mai avanga Beer in an chak tlat thin hi a ni. Lo ngai reng mah r’u Mizo tlangvalho chu X’mass a zo ang a, dak chi kimin kan da leh vek mai ang. Thawh chhuah nei hauh si lovin nu leh pate hnenah money kan dil a, an neih tawk min pekin tlem kan tia kan la la duh lo leh nghal, zah nachang i hria ang u. I nu leh pate khan i rual awh an hlauh vangin an tlin loh thil tam tak an tih sak tawh che asin. Hlain, “Hlimna in ropui chu a eng” a tih laiin nu leh pa tam tak chu fate avangin he niah hian luaithli an lo nul tawh thin a ni.
Kristian thalai zawng zawngte u he hun hi sual rawngbawl nan nge inhman dawn Lalram a lo zau nan? An ei leh in tur leh silh leh fen tur ai hlantu che nu leh pa titaptu nge i nih dawn tihlimtu? Van lal piancham nge i lawm dawn a vuakvet? Nguntakin ngaihtuah rawh.
Belhchian dawllo Nula
Thing delh loh lung delh lohva seilian nafam chu a hmingtein bialnu te pawh ka nei ve a, mahse . . . mahse a va pawi tak em !!! Belhchian dawl lo nula lek hi lo niin. Kan inzui tirh chuan ro sum ka um lo, hmangaihna hi ka thupui ber tiin vawi tam tak biahthu min hlan tawh ngai a. Mahse, anka der mai min hlan a lo ni zawk. Kum puisul a lo vei a, khua a lo rei meuh chuan rosum umlovi chuan, min phatsanin, sum neia nen intawngin chhailai nei lo angin biahthu a hlan a, ariang val hi sirah min hnawl ta a nih chu. Ka tuara’n vanpui a chim. Mahse, ka dem lo ve, 101 in a thai tawh ang khan sum ngah ngah tihna khawvelah kan cheng miau a. Hei erawh ka chah ‘Zang khua a la bungbu thei’ tih hi.
Retheih avanga min hnawltu chu kei pawn ka duh bik leu !!! Hausakna hi mi pakhat hnenah a awm reng thei lo tih ka hre ve kur. Retheih avanga min hlautute chhai ai chuan Siamthangi hnung zuiin ‘A pawi lo ve ka leng ziai ziai mai ang’ tih ka duh zawk fe. Tunlai khawvela chengte chu sum lawmi te an ni deuh vek tawh. Chuvangin, Pu Editor hmeichhe thu sawi hi awih har ka ti deuh tawh tlats.
Juda Isakriota angin hmangaihna suma hralh an hmang tlat. Hmangaihna chu dah thain sum menin an meng a, sum an um mai pawh a ni tawh law, sumin a hnuk zawk a nih ber hi. Tahan phai pheia nula-te pawh hi bel chiang ngat ila chuan belh chian dawl lo nula an va tam dawn tak em. Aw nang chhiartu nula nang teh belh chian i dawl ang em?
Retheih avanga min hnawltu chu kei pawn ka duh bik leu !!! Hausakna hi mi pakhat hnenah a awm reng thei lo tih ka hre ve kur. Retheih avanga min hlautute chhai ai chuan Siamthangi hnung zuiin ‘A pawi lo ve ka leng ziai ziai mai ang’ tih ka duh zawk fe. Tunlai khawvela chengte chu sum lawmi te an ni deuh vek tawh. Chuvangin, Pu Editor hmeichhe thu sawi hi awih har ka ti deuh tawh tlats.
Juda Isakriota angin hmangaihna suma hralh an hmang tlat. Hmangaihna chu dah thain sum menin an meng a, sum an um mai pawh a ni tawh law, sumin a hnuk zawk a nih ber hi. Tahan phai pheia nula-te pawh hi bel chiang ngat ila chuan belh chian dawl lo nula an va tam dawn tak em. Aw nang chhiartu nula nang teh belh chian i dawl ang em?
Mi pakhat i ni min ti
Zan khat ka leng hawng chu ka bialnu thu min hrilh chuan min ti muhil thei der lo mai a. Leh chi kima ka in leh hnu pawn ka muhil thei chuang lo. Kan Sana lah chuan muhil tawh rawh mi ti niawm tak hian a changin tit a rawn ti leh thin a. Chutia zankhua deuh thaw mu thei lova ka leh ka leh hnu chuan zing lam dar 4:00 velah vanneih thlak takin ka lo chhing sawk a. Ka chhin rei loh teh lul nen mumang ka lo nei hmana ka mumangah chuan, ka bialnu nen mi varanda thim deuh chinah hian kan lo thu a, kan lo ti ti mawlh mawlh a, chuta ka ti ti ka la hriatreng chu, ka hmangaih zia leh neih ka duh thu te, kan inneih huna kan awmdan tur ka suangtuahna mitthlaa ka lo hmuh lawk thin thute ka hrilh a. Ani pawn min thlahlel tih hriat takin ka kut a rawn chelh a, tihian min hrilh ve a. “Keipawh ka hmangaih che, ka first love i ni a, neih che pawh ka duh. Mahse, ka sure lo tlat, chuvangin kan chungah eng thil pawh lo thleng se, Mi pakhat i nih hi in theihnghilh suh. Kan inchanglo a nih pawhin engtikah mah kei chuan ka theihnghilh ngai lo vang che. Ka chah duh ber chu Mi pakhat i ni tih hi a ni. Sana pawh a vir kual a vir kuala engtin nge a awm a ti a, kei chuan a ngaiah a let leh ka lo ti a. Ka chhang zo hman chiah tihah ka nuin min rawn kai tho chu, ka va ui ber kher em!!!
Min va kai tho hmave ka lo tivin deuh hlar a. Tho lawk duhlo chuan khuma muzal chungin ka mumang chu ka ngaihtuah let leh a. Ka ngaihtuah nawn fo pawha ka hriatthiam theih loh chu Sana a tehkhinna hi a ni. Mi pakhat i ni min tih pawh ka tan thu thar ni lem lo mahse awmzia nei thar riauvin ka hria. Mi tam tak kei pawhin ka lo fuih vena thin a ni a. Mahse, mahni chunga harsatna leh manganna (Moral dawn) a lo thlen laia mi pakhat ka ni han tih chu thil namai lo tak tur hi lo niin.
Ka sure lo tih tawngkam phei hi chu tuna ka ngaihtuah let pawh hian mumang mai mah ni se hnuk a ti ulha ka mittui a tla lek lek thin. I thiltihna apianga i theihnghilh loh tur chu ‘Mi pakhat i ni tih hi’ . . .
Min va kai tho hmave ka lo tivin deuh hlar a. Tho lawk duhlo chuan khuma muzal chungin ka mumang chu ka ngaihtuah let leh a. Ka ngaihtuah nawn fo pawha ka hriatthiam theih loh chu Sana a tehkhinna hi a ni. Mi pakhat i ni min tih pawh ka tan thu thar ni lem lo mahse awmzia nei thar riauvin ka hria. Mi tam tak kei pawhin ka lo fuih vena thin a ni a. Mahse, mahni chunga harsatna leh manganna (Moral dawn) a lo thlen laia mi pakhat ka ni han tih chu thil namai lo tak tur hi lo niin.
Ka sure lo tih tawngkam phei hi chu tuna ka ngaihtuah let pawh hian mumang mai mah ni se hnuk a ti ulha ka mittui a tla lek lek thin. I thiltihna apianga i theihnghilh loh tur chu ‘Mi pakhat i ni tih hi’ . . .
Ka Thiantha ber
Tunlai khawvelah thian tha chhar tur an vang hle a, chu vangin thian tha tih awmzia pawh mi tam tak chuan kan hre lo mai thei. Kan pi leh puten thian tha an lo tih thin chu lawm huna min lawmpui thei, tah huna min tah pui thei te, kan lungngaih lai ber pawh a min tlansan lova min hnemtute hi an ni. Thian thaa chhiar ngam pakhat ka nei ve a, chu nen chuan ka pianthar hnu a in hria kan ni nghe nghe a. Chu ka thian nen chuan vawiin ni thleng hian kan la inthlah thei lo a ni ber mai. Ka lungngaih laiin min hnem a, ka lawmnaah min lawmpui bawk thin. A mizia lah chu sawisel bo a ni ringawt mai.
A ngilneiin a tha em em mai a, a hmelhriat loh pawh nise tanpui ngaiin an rawn pan chuan hrehhauh lovin a lo tanpui nghal thin. A thiltih engkimah mi mit a tlungin mi ngainat pawh a hlawh hle. Hmel hriatloh karah pawh awm se a tla tlum thuai thin. A mize danglam bik em em na chu mi tupawh anmahni mize mila a kawm thiam zel hi a ni. Ka tan a neih thil a ui ngai lova, ka mamawh apiang chu min pe zel zawk thin. Chu bakah ka sualnate a haider a, dawhthei takin min nghaka, a sarhu a reh hnuah chauh ka sualna chu a hai lang thin. Kawng engkimah ka tluk lo a ni ber mai.
Abula awm a nuamin mite pawn an ngaina thei hle. A tello chuan thil an ti thei lo ti ila, kan tisual tam kher lovang. Han kawm ve chhin la, i rin ang ngawt chu a ni lovang. A bulah i awm anga i hahdam sawng sawng mai ang. I kawmve chhin theihnan a hming ka hrilh ang che aw, miin an hre tam palh ang i beng lo dawh hnai rawh le, a hming chu maw “ BIBLE “ a ni.
A ngilneiin a tha em em mai a, a hmelhriat loh pawh nise tanpui ngaiin an rawn pan chuan hrehhauh lovin a lo tanpui nghal thin. A thiltih engkimah mi mit a tlungin mi ngainat pawh a hlawh hle. Hmel hriatloh karah pawh awm se a tla tlum thuai thin. A mize danglam bik em em na chu mi tupawh anmahni mize mila a kawm thiam zel hi a ni. Ka tan a neih thil a ui ngai lova, ka mamawh apiang chu min pe zel zawk thin. Chu bakah ka sualnate a haider a, dawhthei takin min nghaka, a sarhu a reh hnuah chauh ka sualna chu a hai lang thin. Kawng engkimah ka tluk lo a ni ber mai.
Abula awm a nuamin mite pawn an ngaina thei hle. A tello chuan thil an ti thei lo ti ila, kan tisual tam kher lovang. Han kawm ve chhin la, i rin ang ngawt chu a ni lovang. A bulah i awm anga i hahdam sawng sawng mai ang. I kawmve chhin theihnan a hming ka hrilh ang che aw, miin an hre tam palh ang i beng lo dawh hnai rawh le, a hming chu maw “ BIBLE “ a ni.
Lunglen II
Mithiamte’n ‘Hun’ hi chi thumin a then theih a, hman, tun, nakin tiin, chung zingah chuan ‘Tun’ hi a pawimawh ber an tih ka hre fo thin. A diklo ka ti pawh a ni bik lo. Mahse kei chu ‘Hman’ tih thumal hian ka lung min len tlat. Kan hla tam tak pawh hi lunglenna atanga lo piang an ni. Lunglenna tello pawhin hla a phuah theih a, mahse mi hipna a nei lem lo. Hringnun hi lunglenna tello chuan a famkim thei lova, duh duh hunah erawh a lunglen theih loh thung. Mizo ho phei chu kan Culture ah lunglenna hi a bet tlat a ni. Lungleng hnamin lunglen hla kan phuah a, lungleng chungin kan sa a ni ber mai. Chaltuaia ngaihzawngnu lungleng awm ngaihna hre lo pawhin: “ Chun leh zua hnehin Chaltuai ka ngai che, A thleiin lunglen i thlei dun ang; A thlei chuan lunglen a dang thei lo, Hawh rawh thiani, Mual li liai tlangkhan thuam luai hnuaiah; A thapin lunglen i thap dun ang, Chhunrawl lovin ka fam lovang ka nu; Suihlunglengin Sailo ngurpui fam lo awl na e” a tih kha. Amah chauhva lunglen thap mai chu duhtawk lovin a thiannu a sawm hial mai. Mi pangngai zingah hian nunhlui ngai lo fa awm tak ang maw?
Kan mi hmasa Romani ( Sialsuk khaw hla phuah thiam ), C.Thuamluaia, Zikpuii pa, Fam Lalzova te pawh an bang bik lo, nunhlui ngaiin an kur an kur ve tho. Valzotea pawhin patling pui ‘ Luaithli ka nul ka tuar zo love’ a lo ti ngawih ngawih mai a ni. C. Thuamluaia pawh khan hman hi a ngai satliah mai a ni lo, a hun tawn lai mek pawh hmanlai changtura a han suangtuah chhin khan awmngaihna a hre hlawl lo. Lunglen zawng tehna hi awmse zawng Thangzawra hi a sang berin ka ring. A ni phei kha chu lunglen tuar lovin a fam ta a nih kha. Lunglenna in mi a phuar tawh chuan thla eng ringawt pawh khian a lunglen a kai thova, ‘Zantiang chhawrthla a lo eng chang hian nangngaih a zual’ a tih tir vawng vawng mai a ni.
Mi tam tak chuan lunglen an zak fova, kei chu lunglen hi ka zak lo, ka inchhuang zawk mah a ni. ‘Nangngaia fam dairial ka chan hma hian ka ‘D’ bawihte biahthu di min hlan leh rawh’ tih hla Ramtiami sak te hian lung a va dum tak em! Kei zawng sawithiam har ka ti suihlunglen hi! Ka nun leh lunglenna hi nufa ang mai an ni a, an inthlah thei lo a ni ber mai. Lungleng tura Pathian siam ka ni a, lungleng saa piang ka ni hial ang. Ka lunglen loh chuan ka nun hi a kim tlat lo. Lunglen hi eizawn nana hman tlak ni hial phei se zawng, pa ei hmu tak ka ni ve ang.
Kan mi hmasa Romani ( Sialsuk khaw hla phuah thiam ), C.Thuamluaia, Zikpuii pa, Fam Lalzova te pawh an bang bik lo, nunhlui ngaiin an kur an kur ve tho. Valzotea pawhin patling pui ‘ Luaithli ka nul ka tuar zo love’ a lo ti ngawih ngawih mai a ni. C. Thuamluaia pawh khan hman hi a ngai satliah mai a ni lo, a hun tawn lai mek pawh hmanlai changtura a han suangtuah chhin khan awmngaihna a hre hlawl lo. Lunglen zawng tehna hi awmse zawng Thangzawra hi a sang berin ka ring. A ni phei kha chu lunglen tuar lovin a fam ta a nih kha. Lunglenna in mi a phuar tawh chuan thla eng ringawt pawh khian a lunglen a kai thova, ‘Zantiang chhawrthla a lo eng chang hian nangngaih a zual’ a tih tir vawng vawng mai a ni.
Mi tam tak chuan lunglen an zak fova, kei chu lunglen hi ka zak lo, ka inchhuang zawk mah a ni. ‘Nangngaia fam dairial ka chan hma hian ka ‘D’ bawihte biahthu di min hlan leh rawh’ tih hla Ramtiami sak te hian lung a va dum tak em! Kei zawng sawithiam har ka ti suihlunglen hi! Ka nun leh lunglenna hi nufa ang mai an ni a, an inthlah thei lo a ni ber mai. Lungleng tura Pathian siam ka ni a, lungleng saa piang ka ni hial ang. Ka lunglen loh chuan ka nun hi a kim tlat lo. Lunglen hi eizawn nana hman tlak ni hial phei se zawng, pa ei hmu tak ka ni ve ang.
Lunglen I
Zofate hi zai hnam kan ni a, lungleng hnam pawh kan ni bawk. Mahse lunglenna hi mihringa in hmangaihna leh inthlakhlelhna chi nung reng lo lan chhuahna a ni a, hei hi mihring ropuina leh thilsiam dangte aia kan chungnunna pakhat a ni. Tu zunah pawh uai ila a mi fan a na a, patling pawh an zawi hnawk thei thin a...... mi zuna uai chu a hreawm a, a hreawmna tak chu a nawmna a ni lawi si. Aw Lunglen.... Lunglen...hi!!
Miin khawtlang lunglen a neih tawh chuan a khawthlir leh a nun zawng zawng chu lunglenna boruakah a chantir a, a thil hmuh leh hriat zawng zawngte chuan a lung a ti leng a, thla chu kawppui nei lova khawhar taka tei ruk ruk angin a hmu a, Sava hram chu amah ang maia tap angin a hre thin. Aw.....Thangzawr lunglen avangin i fam ta chu a nia, i va lainat awm tak em ? Mahse maw i mawh love, lunglen zawng a na em a ni.
Miin lungleng hauh lovin thu a ziak thei a, hla pawh a phuah thei bawk. Mahse chung thu leh hla te chuan thlarau a nei lova, mi hipna ‘Chuai’ a nei mawh hle. Chuvangin, lunglenna hi thu leh hlaa Zofate mal min sawmtu a ni a, a kila lung tangkai a ni reng dawn a ni.
Miin khawtlang lunglen a neih tawh chuan a khawthlir leh a nun zawng zawng chu lunglenna boruakah a chantir a, a thil hmuh leh hriat zawng zawngte chuan a lung a ti leng a, thla chu kawppui nei lova khawhar taka tei ruk ruk angin a hmu a, Sava hram chu amah ang maia tap angin a hre thin. Aw.....Thangzawr lunglen avangin i fam ta chu a nia, i va lainat awm tak em ? Mahse maw i mawh love, lunglen zawng a na em a ni.
Miin lungleng hauh lovin thu a ziak thei a, hla pawh a phuah thei bawk. Mahse chung thu leh hla te chuan thlarau a nei lova, mi hipna ‘Chuai’ a nei mawh hle. Chuvangin, lunglenna hi thu leh hlaa Zofate mal min sawmtu a ni a, a kila lung tangkai a ni reng dawn a ni.
Thal awllen
March thla a her liam a, April thla kan chuankai meuh chuan khawlumin min tuam a, mipuite kan chiai zo tan ta. Khua alum em avangin luite leh luipui pawhin luan zai reng an rel thei lo. Thinghnahte pawh chuaiin an til a. Thal favang awllen lai mah ni se, kang mei leh thlipui lakah rilru thlabar takin hun kan hmang thin a nih hi. A vanduai zual tan phei chuan in leh lo chan theihna hun a ni a, chuvangin fimkhur a tulin thal nipui lo thleng tur hi a huphurhawm hle thin a ni.
Boruak chu thiang nuam thei hle mah se, khawlumin min hmer hneh em avangin tuvawtbel leh hmai zah hi kan thian tha ber ah an chang ta a ni. Chhun ni sen sa chuan min em a, leisa leh chhuat thingphel lumin min ur bawk a. Kan thlan hluam hluam mai le. Kan hnapui ber chu chhun mut leh thiante nen thingpui sen inho leh ti ti seh hmeh han sep kual vel a ni ber mai. Mahse mipui an thuhmun fo thei lo. Thenkhatin lehkha an bih ngar ngar a, lei letpa lah a hmanrua tur buaipuiin in hnuaiah chemtum a lo lek ve mek bawk a. Hmeichhe thenkhat lah chuan puan an tah lawp lawp a, hmaizah tah a lo kun ngur tawk lah bo lo. “ Thal awllen” tih an hre lo a ni ta ve ang.
Boruak chu thiang nuam thei hle mah se, khawlumin min hmer hneh em avangin tuvawtbel leh hmai zah hi kan thian tha ber ah an chang ta a ni. Chhun ni sen sa chuan min em a, leisa leh chhuat thingphel lumin min ur bawk a. Kan thlan hluam hluam mai le. Kan hnapui ber chu chhun mut leh thiante nen thingpui sen inho leh ti ti seh hmeh han sep kual vel a ni ber mai. Mahse mipui an thuhmun fo thei lo. Thenkhatin lehkha an bih ngar ngar a, lei letpa lah a hmanrua tur buaipuiin in hnuaiah chemtum a lo lek ve mek bawk a. Hmeichhe thenkhat lah chuan puan an tah lawp lawp a, hmaizah tah a lo kun ngur tawk lah bo lo. “ Thal awllen” tih an hre lo a ni ta ve ang.
Thei ve awm e mai
Vawikhat nulat ve manah khawnge kan News Letter hmai hi han tial ve reng reng teh ang tiin ka ball pen chu kan hum a, a bul tanna tur pawh hre uk lo chuan kan thu leh lailawk a. A tawpah chuan ka thiam lohzia in hre chungin
“ Thei ve awm e mai” tih hi thiam lo takin kan thai chhuak ve nawlh mai a nih hi.
Ka huat ber chu Mizo tawng upa/un a “ Hmeichhia leh palchhia chu thlak ngai”, “Hmeichhia leh darkhuang chu chum ngai,” “ Hmeichhia leh uite chu a chul nel peih peih,” “Hmeichhe finin tuikhur ral a kai lo,” an tih te hi a ni. Kan tel lova khawsa thei lo ho hian, “Hmeichhia te te” te min la ti vei lehnghal! Mahse lo lungngai suh u, “ Thingphur khat leh pasal pakhat mai mai” tih tawngkam pawh a awm ve bawk kha.
Kan Upa te khan hmeichhe dinhmun hi an lo dah hniam lutuk thin avangin, keini ( hmeichhia ) ho pawh kan rilru puthmang a dik lo zo ta vek mai. Thil han ti dawn hlek ila, buana hmaa kherh an tih ang mai, a enga mah hmain ti thei lo turah kan inngai sa ringawta mipa ho i sawm ang u, kan ti zel thin. He kan rilru puthmang hi chu siamthat a ngai tek meuh a ni. Ram changkang apiangin hmeichhe dinhmun chawisan na chang an hria a, a changkang lo apiang in kan hmusit zel a ni. Khawvel Level pawhin thlir ila, tunlai ram changkang ber US-ah pawh sawrkar hnathawk za zela 40 dawn lai khi hmeichhia an ni. Canada ah za zela 33 an ni bawk a, heng ram pahnih a graduate chhuak thar za zela 40 chu hmeichhia te an ni. Tin, min hmu hniamtute pawh hi “ Hmeichhia tel lovin in khawsa thei em ni?” han ti ila, teuh lo mai teuh lo mai a ni ringawt!! Naupang, tleirawl, tlangval, putar zawng zawng te lawmna bar pawh nula hmeltha tho hi a ni. A dik ti raw? Pu Editor..........................
Hetia ka tih avang hian keini ho hi mipate lakah i hel ang u ka tihna a ni lova, an aia sangah awm kan tum tur a ni ka tihna lah a ni hek lo. Kan inngai hniam ( nep ) lutuk hi tha ka tih loh vang zawk a ni. Mahni tih ve theih ngei tur thil ah pawh mipa kan lam fo hi in ning ve lo maw? Kei chu ka chhangkham tlat. Han tawng thei ve deuh se, “ Mipa te te, hmeichhia ang mai” tiin hmeichhiate hian kan la sawi deuh deuh lehnghal vei nen, thaw a veng lo hle mai. Mipate chu kawng tam takah kan tluk lo nameuh mai. Mahse engkimah a ni vek kher lo. Mahni inrintawkna ( Self-Confidence ) kan tlachham lutuk hi a lungchhiat thlak tak meuh a ni. Mahni inrin tawkna nena hna kan thawh ve hi a hun tawh tak zet a ni. Hawh teh u, i harh ang u lah, kan puanven hi i sawi chhing deuh teh ang u. Kei chu “ Thei ve awm e mai........”
“ Thei ve awm e mai” tih hi thiam lo takin kan thai chhuak ve nawlh mai a nih hi.
Ka huat ber chu Mizo tawng upa/un a “ Hmeichhia leh palchhia chu thlak ngai”, “Hmeichhia leh darkhuang chu chum ngai,” “ Hmeichhia leh uite chu a chul nel peih peih,” “Hmeichhe finin tuikhur ral a kai lo,” an tih te hi a ni. Kan tel lova khawsa thei lo ho hian, “Hmeichhia te te” te min la ti vei lehnghal! Mahse lo lungngai suh u, “ Thingphur khat leh pasal pakhat mai mai” tih tawngkam pawh a awm ve bawk kha.
Kan Upa te khan hmeichhe dinhmun hi an lo dah hniam lutuk thin avangin, keini ( hmeichhia ) ho pawh kan rilru puthmang a dik lo zo ta vek mai. Thil han ti dawn hlek ila, buana hmaa kherh an tih ang mai, a enga mah hmain ti thei lo turah kan inngai sa ringawta mipa ho i sawm ang u, kan ti zel thin. He kan rilru puthmang hi chu siamthat a ngai tek meuh a ni. Ram changkang apiangin hmeichhe dinhmun chawisan na chang an hria a, a changkang lo apiang in kan hmusit zel a ni. Khawvel Level pawhin thlir ila, tunlai ram changkang ber US-ah pawh sawrkar hnathawk za zela 40 dawn lai khi hmeichhia an ni. Canada ah za zela 33 an ni bawk a, heng ram pahnih a graduate chhuak thar za zela 40 chu hmeichhia te an ni. Tin, min hmu hniamtute pawh hi “ Hmeichhia tel lovin in khawsa thei em ni?” han ti ila, teuh lo mai teuh lo mai a ni ringawt!! Naupang, tleirawl, tlangval, putar zawng zawng te lawmna bar pawh nula hmeltha tho hi a ni. A dik ti raw? Pu Editor..........................
Hetia ka tih avang hian keini ho hi mipate lakah i hel ang u ka tihna a ni lova, an aia sangah awm kan tum tur a ni ka tihna lah a ni hek lo. Kan inngai hniam ( nep ) lutuk hi tha ka tih loh vang zawk a ni. Mahni tih ve theih ngei tur thil ah pawh mipa kan lam fo hi in ning ve lo maw? Kei chu ka chhangkham tlat. Han tawng thei ve deuh se, “ Mipa te te, hmeichhia ang mai” tiin hmeichhiate hian kan la sawi deuh deuh lehnghal vei nen, thaw a veng lo hle mai. Mipate chu kawng tam takah kan tluk lo nameuh mai. Mahse engkimah a ni vek kher lo. Mahni inrintawkna ( Self-Confidence ) kan tlachham lutuk hi a lungchhiat thlak tak meuh a ni. Mahni inrin tawkna nena hna kan thawh ve hi a hun tawh tak zet a ni. Hawh teh u, i harh ang u lah, kan puanven hi i sawi chhing deuh teh ang u. Kei chu “ Thei ve awm e mai........”
Luangliam
Hun changkang zelin a, a hrinchhuah a, ka duh loh deuh chu kan tunlai ‘Inneih lawm dan’ mawlh hi a ni.A changkang leh mawi thei ang bera tih kanvduh luatah lei ba nen kan thu hnawk niin a lang. A tlin tan chuan a ropui thei ang bera tih a tha. Mahse tlin ve lo te’na tih kan tum ve talh erawh hi chu a tha lo.
Mi tam tak chu leiba nen chhungkaw bul kan tan nghal ringawt mai. Inneih lawm ropui hian hmangaihna a ti pung lo. Nuai 10 chuang senga lawm, inthen leh te pawh an awm nuk mai. Chhungkaw nuam hi sum a siam theih a ni lova, hmangaihnaa dih theih chauh a ni. In ru tar kun khup bih thlenga innei ta te pawh an awm tho. Chutianga ka tih avang chuan inruk ka sawi mawi tihna a ni lo. Ka dinhmun ang ding mi tam tak ka thlir hian ka lainat lutuk. Inru na zawng hi lo dem mai suh. Dan anga inneih duh mahse neihin a tlin loh avanga inru ta sawi tur an tam mai. Chung ho chu a lawm ka lainat.
Ka retheih pui tlangval te u, zam reng reng suh u. Mi anga ropui taka lawm in tlin lo a nih pawhin a ruk chuan inru lul suh ang che u. Thiantha leh unau, laina hnai zual chauh sawmin Pastor in kutsuih tir mai rawh u. Chu chu a tawk lutuk. Keimah ang in nih phei chuan in dinhmun in thlirlet chang a piangin inruk te pawh in duh rum rum ve ang. Mahse chhungkaw bul tan nana ruk ruk chu a tha ber lo. Aw! Keini ang mi rethei daikil kar fa tan chuan ding leh vei han thlir ila rual awhna leh rilru hahna tur hlirin a khat. Isua nun nei lo tan phei chuan thih daih duhna hial khawp a ni ta ve ang.
Mi tam tak chu leiba nen chhungkaw bul kan tan nghal ringawt mai. Inneih lawm ropui hian hmangaihna a ti pung lo. Nuai 10 chuang senga lawm, inthen leh te pawh an awm nuk mai. Chhungkaw nuam hi sum a siam theih a ni lova, hmangaihnaa dih theih chauh a ni. In ru tar kun khup bih thlenga innei ta te pawh an awm tho. Chutianga ka tih avang chuan inruk ka sawi mawi tihna a ni lo. Ka dinhmun ang ding mi tam tak ka thlir hian ka lainat lutuk. Inru na zawng hi lo dem mai suh. Dan anga inneih duh mahse neihin a tlin loh avanga inru ta sawi tur an tam mai. Chung ho chu a lawm ka lainat.
Ka retheih pui tlangval te u, zam reng reng suh u. Mi anga ropui taka lawm in tlin lo a nih pawhin a ruk chuan inru lul suh ang che u. Thiantha leh unau, laina hnai zual chauh sawmin Pastor in kutsuih tir mai rawh u. Chu chu a tawk lutuk. Keimah ang in nih phei chuan in dinhmun in thlirlet chang a piangin inruk te pawh in duh rum rum ve ang. Mahse chhungkaw bul tan nana ruk ruk chu a tha ber lo. Aw! Keini ang mi rethei daikil kar fa tan chuan ding leh vei han thlir ila rual awhna leh rilru hahna tur hlirin a khat. Isua nun nei lo tan phei chuan thih daih duhna hial khawp a ni ta ve ang.
Inneih awmzia
Kan ram dung leh vang han thlir hian nupa tuak tam tak chuan ‘ Innei ‘ tih awmzia pawh hre lovin, hmel induh tawnnavang ringawtin, an in mu ar lak chawt thin a nih tak ber hi. Mahse chu hmel induhtawnna chuan rei a daih leh si lo. Hei vang hian alawm inthen te an tam em em ni. ‘ Mi duh loh hnu kha duh te’n kan pawma, kan duh loh hnu pawh duh te’n an pawm thin’ tih hla te sak a lo ngai ta hial mai a. A tam zawk phei chuan inneih an awlsam ang bawkin inthen an awlsam lehnghal. Dan anga inneih pawn awmzia a nei tawh lo. Biak ina lehkha tar, Pastor kutsuih, Pathian leh mihring hmaa mahni hming chhal meuhva innei te pawh an inthen leh tho mai. Aw! A va’n buaithlak thin tak em kan khawvel hi chu.
A! Eng pawh ni se Sap hovin ‘Innei’ tih tawngkam an lo then hran dan atang hian inneih awmzia i han zir ho phawt mai teh ang u.
M means Meets (Intanpuitawn)
A ‘’ Agree (Inlungrual)
R “ Respect (Inzahtawn)
R “ Respond (Induhtawn)
Y “ Yoke (Ritphurh inchhawk)
Hetiang hian Sap ho chuan an lo then hrang thliah mai a ni. Khaile, ngundeuh zawka kan luhchilh dawn avangin i ngaihtuahna zawng zawng kha sawm khawm la, i thut hmun te kha han rem tha vel teh le. Nak ruh bo hmu tawh leh la hmulo tan a pawimawh dan a in ang vek a nia.
1. Intanpuitawn ( meets )
Pathianin Adama hnena a nupui tur Evi a pek khan ama kawppui awm tak, amah tanpuitu tur a pe a nih kha. Chuvangin nupa reng reng chu an thiltih engkimah an intanpui tawntur a ni. Nupa an intanpui tawn loh phawt chuan nupa inpumkhatna a kehchhia a, inthenna a thleng thuai thin. Nupa inpumkhatna tha ve thung erawh chu thiltih engkimah an intanpuitawna an hlim em em thin a ni. Pa ber lal hlurna chhungkua a nuam ngai lova, mipa hna leh hmeichhe hna then hran thluahna chhungkua a nuam ngai hek lo. Intanpuitawn nupa ni tur chuan pa berin hmeichhe hna anga kan ngaihte pawh thawh a hreh tur a ni lova, nu ber pawhin hnathawh hreh a nei hek tur a ni lo. Pa ber thuk bula a thut reng chung pawha nu ber hna thawk lai, “ Nu-i, i chawtui a so”.... han tih chu inhmeh lo tak a ni. Chawtui a so chuan pa ber pawhinh a lo thlak ve mai tur a ni. Nu ber hnaah a dah bik tur a ni lo. Tunlai pa ho hian thaibawih nih an hlauh luat avangin hmeichhe hna anga lang te hi thawh an hrehin an thawk duhlo fo thin. Hei hi a tha lo hle a ni. A thu hrimin tunlai ah thaibawih an awm tawh lo, chhungkaw tangrual an ni zawk. Chuvangin thaibawih nih hlau miah lovin i nupui hnathawh kha han pui chhin teh, a lawm tur zia mai chu(h). In chhungkhurah nu ber an hlim chuan sawi ngai lovin a dang chu kan hlim nghal vek a ni lawm ni. Nia, chuvang tak chuan a lawm nupa intanpuitawn a pawimawh na chu. Chhungkaw hlim thei tak din i duh chuan, tun atang khan in nupa in, in hnathawhna a piangah intanpui tawn zel tawh ang che u.
2. Inlungrual ( Agree )
A! Hei pawh hi a pawimawh hle mai. Inlungrual lohna chhungkua chu hrehawm tak a ni. Chuvangin in ngaihzawn lai atangin ka nupui/pasal tur nen hian kan inlungrual thei tak tak ang em tia in chik ngun a ngai hle. Inneih hnuah chuan thil a pawi zo hman thin. I lungrualpui theih loh tur chu i thlah ngam bawk tur a ni. Dr. Kenneth Chaffin a pawhin,” Chhungkawh din fuh loh tluka thiah leh harsa a awm lo”, a lo ti hial reng a ni. An mak mai mai khawpa, nupa han nih tawh chuan, rawng duh zawng in an lohna atang ringawt te pawn in nghirnghona zu chhuak thei a maw le. Chuvangin kawr i lei dawn pawhin i nupui/pasal kha hei hi mawi i tih zawng a ni em? han ti la. Lungrual taka in nupa a in lei chu than in ang theuh theuh ah pawh han a nuam zaih bik mai ang. An tia lawm pa ho phei chu mut dawn hian nu berin, pa ber lukham beng thak thak pahin, “ I pa mutna tur hi a nuam lo palh ang e’ han ti sela pa ho chu kan hnar nghal bawrh bawrh mai”, an ti. Hmeichhia in a nunna a pasal hnena a in pumpeka, a hnuaia zahtaka a in tukluh a, a duhzawng a tih hian a pasal tan a duhawm zual a ni.
Chhungkaw awh awm, chhungkaw hlim thei kan tih te hi, nupa inlungrualna atanga lo chhuak an ni. Engemaw puipun nikhua ah pawh i thawmhnaw hak tur kha nu- i/pa-a ka in hmeh em? han ti la, i nupui/pasal duhzawng i hak ngat chuan miin a aia tha leh mawi pawh rawn ha mah se, in pa/nu mitah chuan midang zawng zawng aiin i mawi ber thovang.
3. Inzahtawn ( respect )
Mi tam tak chuan inneih ni atangin inzahtawnna hi a tul tawh lo emaw an ti a, an ti sual chiang hle ani. Nupa nunah inzahtawnna a awm loh chuan nupa nun a nuam ngai lo. Nupa chuan an inngaihzawn lai ai mah khan an inzahtawn thiam zawk tur ani, inzahtawn thiam tak te nun chu awh awm tak a ani. Tin, nupa pumkhat an nih tawh tlat avangin an zahawmna pawh an in humhim sak thiam bawk tur ani. Nupa thenkhatte chu an inneihni atang an inzahtawnna abova, mi kara in hauh te pawh an ching hial thin. Hei hian chhungkua a ti khawlo hma hle. Mi kara in hauh ai chuan chetsual chang pawha in fak leh inhnem talh talh chin hi a tha hle. Leo R. Kinsell chuan,” Nu fel leh tha, hlim thei leh thil kal phungte thlir thiam mi chuan a pasal tlinlohna leh fellohnate pawm dan tawk a thiam a, a hlimawm zawnga thil lak a thiamin thinrimna tur tam tak a pumpelh phah thei a ni, “ a lo tih hial reng kha.
Hei keini Mizo ho hi kan mak mai mai khawp a, mahni nupui/pasal te an hminga koh kan zak tlat mai pek a, “ Hei “ te kan inti kual vel mai mai thin a nih hi. Hei hi inzahlohzia lantirna a ni. Hming hian in ko nalh nalh mai ila a lawmawm dan pawh a thuah hnih bik a sin. Hnampui ho phei chuan hming pawhin an in ko phal ngai lova, My Dear/Darling ta an lo in ti hial thin a sin. Nupa chu sawi loh kan hmelhriat satliah ringawt te pawn kan hminga min han koh nalh chuan kan nel nghal ringawt thin a nih hi maw. Nupa in karah phei chuan engtintak thawk nasa ang maw.
4. Induhtawn ( respond )
Kan pi leh pu te hunlai kha chuan induh vak manglote pawh an lo inneih tir thin a. Mahse keini hunah ve thung erawh hi chuan duh leh duh a ni tlangpui ta. Innei kan tih hian mipa leh hmeichhia chu thlarau,rilru, taksa ah an innei ( pumkhat ) tawn tih hria ila. Nulat tlangval lai induh deuh anga langte pawh hi an han inneih meuh chuan, a zawng zawngin an innei thin lova, a atawpah chuan nu in a ekna ngaia a ek a lo tul leh ta thin a ni. Chuvangtak chuan alawm induhtawnna hi a pawimawh ni. Tlangvalin nula a hmangaih lutuk avanga a neih hian nula in a duh ve si loh chuan engtik ah mah an hlim thei ngai dawn lo ani. Mipa in a rilru ngaihtuahna zawng zawng leh taksa a nupui hnenah a hlan vek ang a, chutiangin hmeichhia pawhin a hlan vek tur a ni. Keini Mizo te chu kan hnam naupan zia a lanna chu kan nupui/pasal te kan hmangaih hle pawh in kan hmangaih zia kan lantir ngam tlat thin lo hi a ni. I nupui/pasal kha i hmangaih zia a takin han lantir la chuan ani chauh ni lovin nangmah pawh kha i hlim viau ang. A zawng zawnga induhtawnna ah hian nupa nun chu a nuamin a hlimawm thin.
5. Ritphurh in chhawk ( yoke )
Nupa chu a nuamah pawh a hrehawmah pawh an in tuarpuiin an hlim dun tur a ni. Chu chu inneihin a tum bulpui ber pawh a ni. Pa ber khumlai zawlah chhungkaw thila rilru hah avanga muhil thei lova a hui piap piap laia, a bulah nu bar a lo hnar thlawrh thlawrh chuan chum tawk a chakawm mai dawn a ni. Chuvangin nupa chuan an rilru hahna zawng zawng an in hrilh tawn ang a, an in tuarpui tur a ni. Pakhat zawk rilru a hah chuan pakhat zawkin a hnem thiam a ngai. Phurrit in chhawk tawn thiam lo nupa nunah chuan in hauhna a tam duh hle a ni. Ritphur zawng zawngah rilru a ritphur hi mihringin kan chhiatpui berin kan chauh pui ber lehnghal. Chuvangin nupa hlim thei tak nih in duh chuan tun atang khan in rilru hahna te in hrilhtawn in in hnem thin ang che u.
Pasaltha nih i duh em? Ramchhuaka sa va kap kher lo pawhin tunah chuan pasaltha nih dan kawng a awm tawh a nia. Chu chu in nu thu kha awihin zawm zel la, pasal tha i nimai dawn a lawm. Nangteh nupui tha nih i duh em? I duh chuan in pa thu kha awih la, zawm la, zah bawk la, chu aia nupui tha leh pasal tha nih dan kawng awlsam chu a awm tawh lo.Nangni nakruh bo la hmu lo te zawnglai leh mi zawnlai te u hei ha hui ha tawng lo turin fimkhur hle ang che u aw.
A! Eng pawh ni se Sap hovin ‘Innei’ tih tawngkam an lo then hran dan atang hian inneih awmzia i han zir ho phawt mai teh ang u.
M means Meets (Intanpuitawn)
A ‘’ Agree (Inlungrual)
R “ Respect (Inzahtawn)
R “ Respond (Induhtawn)
Y “ Yoke (Ritphurh inchhawk)
Hetiang hian Sap ho chuan an lo then hrang thliah mai a ni. Khaile, ngundeuh zawka kan luhchilh dawn avangin i ngaihtuahna zawng zawng kha sawm khawm la, i thut hmun te kha han rem tha vel teh le. Nak ruh bo hmu tawh leh la hmulo tan a pawimawh dan a in ang vek a nia.
1. Intanpuitawn ( meets )
Pathianin Adama hnena a nupui tur Evi a pek khan ama kawppui awm tak, amah tanpuitu tur a pe a nih kha. Chuvangin nupa reng reng chu an thiltih engkimah an intanpui tawntur a ni. Nupa an intanpui tawn loh phawt chuan nupa inpumkhatna a kehchhia a, inthenna a thleng thuai thin. Nupa inpumkhatna tha ve thung erawh chu thiltih engkimah an intanpuitawna an hlim em em thin a ni. Pa ber lal hlurna chhungkua a nuam ngai lova, mipa hna leh hmeichhe hna then hran thluahna chhungkua a nuam ngai hek lo. Intanpuitawn nupa ni tur chuan pa berin hmeichhe hna anga kan ngaihte pawh thawh a hreh tur a ni lova, nu ber pawhin hnathawh hreh a nei hek tur a ni lo. Pa ber thuk bula a thut reng chung pawha nu ber hna thawk lai, “ Nu-i, i chawtui a so”.... han tih chu inhmeh lo tak a ni. Chawtui a so chuan pa ber pawhinh a lo thlak ve mai tur a ni. Nu ber hnaah a dah bik tur a ni lo. Tunlai pa ho hian thaibawih nih an hlauh luat avangin hmeichhe hna anga lang te hi thawh an hrehin an thawk duhlo fo thin. Hei hi a tha lo hle a ni. A thu hrimin tunlai ah thaibawih an awm tawh lo, chhungkaw tangrual an ni zawk. Chuvangin thaibawih nih hlau miah lovin i nupui hnathawh kha han pui chhin teh, a lawm tur zia mai chu(h). In chhungkhurah nu ber an hlim chuan sawi ngai lovin a dang chu kan hlim nghal vek a ni lawm ni. Nia, chuvang tak chuan a lawm nupa intanpuitawn a pawimawh na chu. Chhungkaw hlim thei tak din i duh chuan, tun atang khan in nupa in, in hnathawhna a piangah intanpui tawn zel tawh ang che u.
2. Inlungrual ( Agree )
A! Hei pawh hi a pawimawh hle mai. Inlungrual lohna chhungkua chu hrehawm tak a ni. Chuvangin in ngaihzawn lai atangin ka nupui/pasal tur nen hian kan inlungrual thei tak tak ang em tia in chik ngun a ngai hle. Inneih hnuah chuan thil a pawi zo hman thin. I lungrualpui theih loh tur chu i thlah ngam bawk tur a ni. Dr. Kenneth Chaffin a pawhin,” Chhungkawh din fuh loh tluka thiah leh harsa a awm lo”, a lo ti hial reng a ni. An mak mai mai khawpa, nupa han nih tawh chuan, rawng duh zawng in an lohna atang ringawt te pawn in nghirnghona zu chhuak thei a maw le. Chuvangin kawr i lei dawn pawhin i nupui/pasal kha hei hi mawi i tih zawng a ni em? han ti la. Lungrual taka in nupa a in lei chu than in ang theuh theuh ah pawh han a nuam zaih bik mai ang. An tia lawm pa ho phei chu mut dawn hian nu berin, pa ber lukham beng thak thak pahin, “ I pa mutna tur hi a nuam lo palh ang e’ han ti sela pa ho chu kan hnar nghal bawrh bawrh mai”, an ti. Hmeichhia in a nunna a pasal hnena a in pumpeka, a hnuaia zahtaka a in tukluh a, a duhzawng a tih hian a pasal tan a duhawm zual a ni.
Chhungkaw awh awm, chhungkaw hlim thei kan tih te hi, nupa inlungrualna atanga lo chhuak an ni. Engemaw puipun nikhua ah pawh i thawmhnaw hak tur kha nu- i/pa-a ka in hmeh em? han ti la, i nupui/pasal duhzawng i hak ngat chuan miin a aia tha leh mawi pawh rawn ha mah se, in pa/nu mitah chuan midang zawng zawng aiin i mawi ber thovang.
3. Inzahtawn ( respect )
Mi tam tak chuan inneih ni atangin inzahtawnna hi a tul tawh lo emaw an ti a, an ti sual chiang hle ani. Nupa nunah inzahtawnna a awm loh chuan nupa nun a nuam ngai lo. Nupa chuan an inngaihzawn lai ai mah khan an inzahtawn thiam zawk tur ani, inzahtawn thiam tak te nun chu awh awm tak a ani. Tin, nupa pumkhat an nih tawh tlat avangin an zahawmna pawh an in humhim sak thiam bawk tur ani. Nupa thenkhatte chu an inneihni atang an inzahtawnna abova, mi kara in hauh te pawh an ching hial thin. Hei hian chhungkua a ti khawlo hma hle. Mi kara in hauh ai chuan chetsual chang pawha in fak leh inhnem talh talh chin hi a tha hle. Leo R. Kinsell chuan,” Nu fel leh tha, hlim thei leh thil kal phungte thlir thiam mi chuan a pasal tlinlohna leh fellohnate pawm dan tawk a thiam a, a hlimawm zawnga thil lak a thiamin thinrimna tur tam tak a pumpelh phah thei a ni, “ a lo tih hial reng kha.
Hei keini Mizo ho hi kan mak mai mai khawp a, mahni nupui/pasal te an hminga koh kan zak tlat mai pek a, “ Hei “ te kan inti kual vel mai mai thin a nih hi. Hei hi inzahlohzia lantirna a ni. Hming hian in ko nalh nalh mai ila a lawmawm dan pawh a thuah hnih bik a sin. Hnampui ho phei chuan hming pawhin an in ko phal ngai lova, My Dear/Darling ta an lo in ti hial thin a sin. Nupa chu sawi loh kan hmelhriat satliah ringawt te pawn kan hminga min han koh nalh chuan kan nel nghal ringawt thin a nih hi maw. Nupa in karah phei chuan engtintak thawk nasa ang maw.
4. Induhtawn ( respond )
Kan pi leh pu te hunlai kha chuan induh vak manglote pawh an lo inneih tir thin a. Mahse keini hunah ve thung erawh hi chuan duh leh duh a ni tlangpui ta. Innei kan tih hian mipa leh hmeichhia chu thlarau,rilru, taksa ah an innei ( pumkhat ) tawn tih hria ila. Nulat tlangval lai induh deuh anga langte pawh hi an han inneih meuh chuan, a zawng zawngin an innei thin lova, a atawpah chuan nu in a ekna ngaia a ek a lo tul leh ta thin a ni. Chuvangtak chuan alawm induhtawnna hi a pawimawh ni. Tlangvalin nula a hmangaih lutuk avanga a neih hian nula in a duh ve si loh chuan engtik ah mah an hlim thei ngai dawn lo ani. Mipa in a rilru ngaihtuahna zawng zawng leh taksa a nupui hnenah a hlan vek ang a, chutiangin hmeichhia pawhin a hlan vek tur a ni. Keini Mizo te chu kan hnam naupan zia a lanna chu kan nupui/pasal te kan hmangaih hle pawh in kan hmangaih zia kan lantir ngam tlat thin lo hi a ni. I nupui/pasal kha i hmangaih zia a takin han lantir la chuan ani chauh ni lovin nangmah pawh kha i hlim viau ang. A zawng zawnga induhtawnna ah hian nupa nun chu a nuamin a hlimawm thin.
5. Ritphurh in chhawk ( yoke )
Nupa chu a nuamah pawh a hrehawmah pawh an in tuarpuiin an hlim dun tur a ni. Chu chu inneihin a tum bulpui ber pawh a ni. Pa ber khumlai zawlah chhungkaw thila rilru hah avanga muhil thei lova a hui piap piap laia, a bulah nu bar a lo hnar thlawrh thlawrh chuan chum tawk a chakawm mai dawn a ni. Chuvangin nupa chuan an rilru hahna zawng zawng an in hrilh tawn ang a, an in tuarpui tur a ni. Pakhat zawk rilru a hah chuan pakhat zawkin a hnem thiam a ngai. Phurrit in chhawk tawn thiam lo nupa nunah chuan in hauhna a tam duh hle a ni. Ritphur zawng zawngah rilru a ritphur hi mihringin kan chhiatpui berin kan chauh pui ber lehnghal. Chuvangin nupa hlim thei tak nih in duh chuan tun atang khan in rilru hahna te in hrilhtawn in in hnem thin ang che u.
Pasaltha nih i duh em? Ramchhuaka sa va kap kher lo pawhin tunah chuan pasaltha nih dan kawng a awm tawh a nia. Chu chu in nu thu kha awihin zawm zel la, pasal tha i nimai dawn a lawm. Nangteh nupui tha nih i duh em? I duh chuan in pa thu kha awih la, zawm la, zah bawk la, chu aia nupui tha leh pasal tha nih dan kawng awlsam chu a awm tawh lo.Nangni nakruh bo la hmu lo te zawnglai leh mi zawnlai te u hei ha hui ha tawng lo turin fimkhur hle ang che u aw.
Keizawng sawithiam har ka ti
Kei zawng sawithiam har ka ti.Leng Ute lenrei na chhan hi! Rilru an tihah hle mai. Duh lo lanilo, mamawh lo lah ni bik si lo. Pathianin rem a ti lo a niang ti dawn ila, mipa amah chauh va a awm tha a tih loh vanga hmeichhia kha siam a ni bawk si a. A!...Kei zawng sawithiam har ka ti.
Hei kan zingah pawh nu leh pa te tihngaihna hriat tawh loh, bungraw chhe kawl a an kawl mai mai kan neih ve nual hi.E ! thenkhat te nen phei chuan an tam lutuk, rapthlakin. Khawbung a la ti deuh deuh tih ang mai kan ni. Mahni pawh a Torch Light kawl hrang ngam, World Cup pawh vawi engnge maw zat lo en tawh, Simeikhu pawh vawi thum aia tam lo hmu vek tawh an ni lehnghal vei nen. Kei zawng sawithiam har ka ti tak meuh a ni.Nu leh pa te pawn he kan fanu / fapa nei apiang chu Lo a chhawm anga,Inneih senso zawng zawng pawh kan tum vek ang tia an sell hnu pawha an hralh theih tawh loh te hi engtinnge kan tih ang? Kei zawng sawithiam har ka ti.
Hei....ha ! Ngaihtuah tam leh rilru an tihah ting mai a ni. Isua kum zat lai ni tawh, khenbeh pawh hun tawh lutuk kan va kawl tam em! Sawrkar sem hun nghah tir dawn ila Isua lokal leh hun a hnai tawh an ti bawk si. A ! engpawhnise rawngbawlnaa ngaiin chhete pawh nise Isua lokal leh hma ngeia an neih theih nan nasa takin i tawngtaisak tawp mai teh ang u. Chutilochuan an ban tlang thei tak tak mai ang. Nakinah miin hei chu tu Pu / Pi nge an tih hunah tu Pu / Pi mah a ni lo, amahtea tar a nih hi an ti anga, chutihhuna mualpho tur chu keimahni ( WY ) bawk hi a nia kan nih. Tin, anmahni chauhva khuma CRP muta an mu tlawng mai tur te ka ngaihtuah chang hian kei zawng sawithiam har ka ti. Heti hian hla i han sak sak mai teh ang aw:-
“ Lenrei chuan chhingmit a lo sang a,
Kan phu tawk kan iai leh si;
Min duhtu ka duh si lo,
Ka duhte’n min duh bawk si lo.” Yo...Yo...Yo...
Hei kan zingah pawh nu leh pa te tihngaihna hriat tawh loh, bungraw chhe kawl a an kawl mai mai kan neih ve nual hi.E ! thenkhat te nen phei chuan an tam lutuk, rapthlakin. Khawbung a la ti deuh deuh tih ang mai kan ni. Mahni pawh a Torch Light kawl hrang ngam, World Cup pawh vawi engnge maw zat lo en tawh, Simeikhu pawh vawi thum aia tam lo hmu vek tawh an ni lehnghal vei nen. Kei zawng sawithiam har ka ti tak meuh a ni.Nu leh pa te pawn he kan fanu / fapa nei apiang chu Lo a chhawm anga,Inneih senso zawng zawng pawh kan tum vek ang tia an sell hnu pawha an hralh theih tawh loh te hi engtinnge kan tih ang? Kei zawng sawithiam har ka ti.
Hei....ha ! Ngaihtuah tam leh rilru an tihah ting mai a ni. Isua kum zat lai ni tawh, khenbeh pawh hun tawh lutuk kan va kawl tam em! Sawrkar sem hun nghah tir dawn ila Isua lokal leh hun a hnai tawh an ti bawk si. A ! engpawhnise rawngbawlnaa ngaiin chhete pawh nise Isua lokal leh hma ngeia an neih theih nan nasa takin i tawngtaisak tawp mai teh ang u. Chutilochuan an ban tlang thei tak tak mai ang. Nakinah miin hei chu tu Pu / Pi nge an tih hunah tu Pu / Pi mah a ni lo, amahtea tar a nih hi an ti anga, chutihhuna mualpho tur chu keimahni ( WY ) bawk hi a nia kan nih. Tin, anmahni chauhva khuma CRP muta an mu tlawng mai tur te ka ngaihtuah chang hian kei zawng sawithiam har ka ti. Heti hian hla i han sak sak mai teh ang aw:-
“ Lenrei chuan chhingmit a lo sang a,
Kan phu tawk kan iai leh si;
Min duhtu ka duh si lo,
Ka duhte’n min duh bawk si lo.” Yo...Yo...Yo...
Bei la bei nawn zel rawh.
Vawikhat tlangval ve manah chanchinbu pheka han thai tial loh chu tiin ka kawlawm ka'n hum ve ran mai a. A bun tanna pawh hre lovin ka thu ngawi ta reng a. A tawpah chuan ka thiam lohzia inhre reng chungin "Bei la bei nawn fo rawh" tih chu kan Thehlei vaimim pir ve tawp mai a ni.
Hringnun lamtluang zawhtu zawng zawngte hian thil tum kan nei theuh va, chu kan thil tum chu kan fin leh at tawkin theih tawp kan chhuah a. Thenkhat an beidawn laiin thenkhat an hlawhtling a. Thenkhat chuan hlawhchham dawna an inhriat chuan tha an thlah leh mai a, thenkhat ve thung chu hlawhchhamnain a ngam loh khawpa an beih nawn peih avangin a tawpah chuan an lo hlawhtling leh nge nge thin a ni.
Vawiin thlenga hlawhtling tura kan mamawh ber chu 'Beih nawn' fo hi a ni awm e. Hlawh chhamna hi hlawhtlinna kailawn a ni a, hlawhtlinna kawngah hian hlawhchhamna hi kan paltlang ngei ngei turin a awm a ni. Naupang pakhat pheikhawk lirthei chuan (skates) chuan thiam deuh hi a awm a. Ni khat chu eng vanga chutiang taka thiam nge a nih an zawt a. Ani chuan, " A harsa hlei nem, heti hian kan tluk leh ka tholeh vat a, ka kal leh mai thin alawm" tiin a chhang a. A chhanna tawngkam hian awmzia a nei ril hle mai. A thiante a khumna chhan chu a tluk pawha a beih nawn zel vang kha a ni. Keini pawh hlawhtlin kan duh chuan he naupang anga kan beih nawn fo hi a tul a ni. Thiam theih ai mahin beih nawn peihna hian hlawhtlinna min siamsak duh zawk a ni. Kawng khata hlawhchham chuan kawng dang kan hreuh leh mai tur a ni ang.
Company pakhata an manager chuan a hnuaia thawk turin fing deuh aiin fing vak lo a duh zawk thu a sawi nia! Engvanga fing vak lo chu duh zawk nge a nih an han zawh chuan, 'Eng dang a ni lo . . . mi fing chuan hlawhchhamna lo thleng thei tur hi an ngaihtuah vak thin a, fing vak lo chuan hlawhtlin theihna kawng chauh an ngaihtuah avangin an hlawhtling nge nge a ni' tiin a chhang. 'Ka tum nge ruh sa ruh' tia pawnven sawichhing te chauhvin hlawhtlinna par kan chhuang thei dawn a ni.
Keini ho chu mi hlawhtlingte kan hmuhin hlawhtlin ve kan duh a. Mahse vawi hnih khat kan hlawhchham chuan kan beidawng mai thin. Hei tak hi hlawhtlinna daltu lian tak chu a ni. Mi hlawhtling kan tihte hi mi ang tho an ni a, tlema an danglamna chu 'rim taka thawh theihna leh beidawng mai lova rei tak, an tum hlawhtling tura an thawh theihna mai hi a ni. Hna reng reng hi hlawhtlinna a awm dawn lai vel chiah hi a harsa lai a ni duh khawp mai. Mahse, pen khat chauh han pen belh belh hlak zel la, pen khat te tein i lo hnaih ang a. Chutah zet chuan chawlh hahdamna thlifimten nangmah tanpui tur chein an lo thaw heuh heuh tawh mai ang.
Chuvangin tuna i thil tumah pawh khan lo hlawhchham ve fo tawh mah la, ar talh dan chikhat chauh a awm lo tih hriain, a chi dang deuhin bei leh thin la, a tawpah chuan hlawhtlinna daltu, hlawhchhamna hruihrual chu i tawn tlang hrim hrim ang. Hlawhtlinna chu beidawng lova beih nawn fonaah hian a awm a ni.
Hringnun lamtluang zawhtu zawng zawngte hian thil tum kan nei theuh va, chu kan thil tum chu kan fin leh at tawkin theih tawp kan chhuah a. Thenkhat an beidawn laiin thenkhat an hlawhtling a. Thenkhat chuan hlawhchham dawna an inhriat chuan tha an thlah leh mai a, thenkhat ve thung chu hlawhchhamnain a ngam loh khawpa an beih nawn peih avangin a tawpah chuan an lo hlawhtling leh nge nge thin a ni.
Vawiin thlenga hlawhtling tura kan mamawh ber chu 'Beih nawn' fo hi a ni awm e. Hlawh chhamna hi hlawhtlinna kailawn a ni a, hlawhtlinna kawngah hian hlawhchhamna hi kan paltlang ngei ngei turin a awm a ni. Naupang pakhat pheikhawk lirthei chuan (skates) chuan thiam deuh hi a awm a. Ni khat chu eng vanga chutiang taka thiam nge a nih an zawt a. Ani chuan, " A harsa hlei nem, heti hian kan tluk leh ka tholeh vat a, ka kal leh mai thin alawm" tiin a chhang a. A chhanna tawngkam hian awmzia a nei ril hle mai. A thiante a khumna chhan chu a tluk pawha a beih nawn zel vang kha a ni. Keini pawh hlawhtlin kan duh chuan he naupang anga kan beih nawn fo hi a tul a ni. Thiam theih ai mahin beih nawn peihna hian hlawhtlinna min siamsak duh zawk a ni. Kawng khata hlawhchham chuan kawng dang kan hreuh leh mai tur a ni ang.
Company pakhata an manager chuan a hnuaia thawk turin fing deuh aiin fing vak lo a duh zawk thu a sawi nia! Engvanga fing vak lo chu duh zawk nge a nih an han zawh chuan, 'Eng dang a ni lo . . . mi fing chuan hlawhchhamna lo thleng thei tur hi an ngaihtuah vak thin a, fing vak lo chuan hlawhtlin theihna kawng chauh an ngaihtuah avangin an hlawhtling nge nge a ni' tiin a chhang. 'Ka tum nge ruh sa ruh' tia pawnven sawichhing te chauhvin hlawhtlinna par kan chhuang thei dawn a ni.
Keini ho chu mi hlawhtlingte kan hmuhin hlawhtlin ve kan duh a. Mahse vawi hnih khat kan hlawhchham chuan kan beidawng mai thin. Hei tak hi hlawhtlinna daltu lian tak chu a ni. Mi hlawhtling kan tihte hi mi ang tho an ni a, tlema an danglamna chu 'rim taka thawh theihna leh beidawng mai lova rei tak, an tum hlawhtling tura an thawh theihna mai hi a ni. Hna reng reng hi hlawhtlinna a awm dawn lai vel chiah hi a harsa lai a ni duh khawp mai. Mahse, pen khat chauh han pen belh belh hlak zel la, pen khat te tein i lo hnaih ang a. Chutah zet chuan chawlh hahdamna thlifimten nangmah tanpui tur chein an lo thaw heuh heuh tawh mai ang.
Chuvangin tuna i thil tumah pawh khan lo hlawhchham ve fo tawh mah la, ar talh dan chikhat chauh a awm lo tih hriain, a chi dang deuhin bei leh thin la, a tawpah chuan hlawhtlinna daltu, hlawhchhamna hruihrual chu i tawn tlang hrim hrim ang. Hlawhtlinna chu beidawng lova beih nawn fonaah hian a awm a ni.
Sum ngah ngah an ti.
Hmanlai chuan nu leh paten an fate nupui/pasal tur an lo zawn sak thin. Tichuan, hun eng emaw ti atang khan duh leh duh an lo ti leh a. Tunah erawh chuan sum ngah ngah an ti leh ta. Pianthar leh nungchang thatin awmzia a nei ta lo. Kohhrana inhmang, ‘ I fel lutuk, i awm loh chuan inkhawm a nuam lo, kan kohhran nghahfak ( rinchhan ) ber i nih hi,’ an tih fo te pawn sum/hna an neih loh chuan tuma’n makpa/mo atan an duh lem lo.
Sumin ro a rel na khawvel hi, keini ang mi rethei daikil kar fa tan chuan dai ngam a va’n har tak em!! Ding leh vei han hawi ila kan hawi hil thawt thawt a, hma lam leh hnunglam han hawi leh ila chuti tho. Ngaihzawng han nei ve hlek ila, an nu leh pate’n, ‘I bialpa hi a piangthar tha, Kohhranah pawh a inhmang, mahse engtinnge in intunnun ang?’, an ti zel bawk si. Kei ka tan chuan nula zawng zawng hi cho rual loh ‘D’ an ni zo vek. Hawina lam apiangah lungngaihna chhum lei vakin a khat zo. Engtinnge ka tih ang? Pu Editor......
Hmanah chuan ‘ Duh lohte nena khuangchawi ai chuan, duh takte nena bahra khur laih’ an lo ti ngai a. Tunah erawh chuan ‘ Duh tak te nena bahra khur laih ai chuan, duh vak loh te nena Bike chuan ’ a ni leh tawh. Kan nundan hi a letling nge a linglet tih pawh ka hrethiam hrep love!!! Pathian min pek hmangaihna aiin sum kan dah thupui a, sumin kan mit a tidel a ni ber mai. Tun hnu kum nga velah chuan pa intawm fa an tam viau in a rinawm. A chhan chu rinawmna te, nundanmawi te mual kan liam tir a, sum kan um vang vek a ni. Ka WY member puite u nangni teh sum ngah ngah nge in tih, sum ngah lo mah se hmangaihna, khawi zawkah hian nge in din le? Ka chah duh che u chu, sum hian thil tam tak a ti thei a, thil zawng zawng erawh a ti thei lo. Sum aiin rinawmna leh dikna, hmangaihna leh nungchang tha hi a tlo ber fo zawk a nia. Rosum nge i thlan dawn hmangaihna ?
Sumin ro a rel na khawvel hi, keini ang mi rethei daikil kar fa tan chuan dai ngam a va’n har tak em!! Ding leh vei han hawi ila kan hawi hil thawt thawt a, hma lam leh hnunglam han hawi leh ila chuti tho. Ngaihzawng han nei ve hlek ila, an nu leh pate’n, ‘I bialpa hi a piangthar tha, Kohhranah pawh a inhmang, mahse engtinnge in intunnun ang?’, an ti zel bawk si. Kei ka tan chuan nula zawng zawng hi cho rual loh ‘D’ an ni zo vek. Hawina lam apiangah lungngaihna chhum lei vakin a khat zo. Engtinnge ka tih ang? Pu Editor......
Hmanah chuan ‘ Duh lohte nena khuangchawi ai chuan, duh takte nena bahra khur laih’ an lo ti ngai a. Tunah erawh chuan ‘ Duh tak te nena bahra khur laih ai chuan, duh vak loh te nena Bike chuan ’ a ni leh tawh. Kan nundan hi a letling nge a linglet tih pawh ka hrethiam hrep love!!! Pathian min pek hmangaihna aiin sum kan dah thupui a, sumin kan mit a tidel a ni ber mai. Tun hnu kum nga velah chuan pa intawm fa an tam viau in a rinawm. A chhan chu rinawmna te, nundanmawi te mual kan liam tir a, sum kan um vang vek a ni. Ka WY member puite u nangni teh sum ngah ngah nge in tih, sum ngah lo mah se hmangaihna, khawi zawkah hian nge in din le? Ka chah duh che u chu, sum hian thil tam tak a ti thei a, thil zawng zawng erawh a ti thei lo. Sum aiin rinawmna leh dikna, hmangaihna leh nungchang tha hi a tlo ber fo zawk a nia. Rosum nge i thlan dawn hmangaihna ?
Kan mizia ve hi!
Tung chhova kal hringfa zawng zawng hian kan piantirh atang mizia kan nei theuh va, a then an tah belh a, a then erawh an tlei ve thung a. Mahni mizia theuh chhawmin kan lo seilian a, thinchhe tak te, zaidam tak te in. A tlangpuiin Mizo inti te hi kan rilru a nghet lo bik niin a lang. Mite'n an hna ah an hlawhtlin hma loh thahnemngai taka an thawh laiin, keini erawh chu a tha, a hlawk an tih apiang kan bawh luih luih zel a, hlawhtling tak tak erawh kan awm ngai meuh lo.
Kan duham zia leh hausak thut kan duh zia chu 'Chiahpuam' atang khan a hriat hle a ni. Bible in kuttling lova sum ngah that loh zia min zirtir laiin kuttling lova sum ngah dan ringawt kan lo ngaihtuah ve a. Hna thawk peih tak tak si lovin hausak kan chak a, duh thu te kan sam vel a, Engtikah tak hlawhtling ang i maw. Kan nula te lah in an awm awla an ei tui theih dawn phawt chuan hmelchhe mahse an hmangaih thut thei a, an mize hriat ngai loh pawh an nel nghal thei mai thin. Thawh chhuah nei hawt si lovin mi neih ang kan awt a, nu leh pa hnenah kan dil a. Nu leh pa thawh sa ringin kan in la lian a, Sailo lal len in kan leng vah vah mai a ni. Thil thar han nei deuh ila kan hawi sang a, mite nin thamin thawm kan nei nghal a.
Hming nei (lar) ve deuh te lah in mi kar ah kan neih tawk kan zahpui a, neih phak bakin inchei kan tum leh si. Hmana thirsakawr (bicycle) chuang thin kha, mi hriat han hlawh ve deuh avanga Bike ringawt chuan kan han tum ta mai te hi kei chu ka ngaisang lo, mahni ta ngei zahpui lo tute hi an ngaihsan awm zawk fe. Dawrchhe te kan nei ve a, kum 2 kum 3 hnu ah a hlawk lo tiin kan bansan leh a. Agent kan nei tan a, miin min hre zau dawn chauhva kan ban leh si chuan engtinnge a hlawkna kan tel theih ang? Mi fate an hlawhtlin lahin lawmpui a hnehin 'a chu ti, kha ti' kan la tizui talh a.
Hna kan hmu ve dek dek a, chhungkaw dinhmun thlir hmasa lovin, he hna hi thawk ila miin engtinnge min ngaih ang kan ti a, thawh lovah kan tlak leh mai thin te hi kan danglam deuh zawng a ni. Mi a ang lo a niang ti dawn ila thu tha tak tak a hre kur luai bawk si. In hnial ah ni se a hnial chak leh dangnal zawk ah a tang leh lawi si. Kan mizia hrep hi sawi tawh lo mai ang rilru a tihah e mai.
Kan duham zia leh hausak thut kan duh zia chu 'Chiahpuam' atang khan a hriat hle a ni. Bible in kuttling lova sum ngah that loh zia min zirtir laiin kuttling lova sum ngah dan ringawt kan lo ngaihtuah ve a. Hna thawk peih tak tak si lovin hausak kan chak a, duh thu te kan sam vel a, Engtikah tak hlawhtling ang i maw. Kan nula te lah in an awm awla an ei tui theih dawn phawt chuan hmelchhe mahse an hmangaih thut thei a, an mize hriat ngai loh pawh an nel nghal thei mai thin. Thawh chhuah nei hawt si lovin mi neih ang kan awt a, nu leh pa hnenah kan dil a. Nu leh pa thawh sa ringin kan in la lian a, Sailo lal len in kan leng vah vah mai a ni. Thil thar han nei deuh ila kan hawi sang a, mite nin thamin thawm kan nei nghal a.
Hming nei (lar) ve deuh te lah in mi kar ah kan neih tawk kan zahpui a, neih phak bakin inchei kan tum leh si. Hmana thirsakawr (bicycle) chuang thin kha, mi hriat han hlawh ve deuh avanga Bike ringawt chuan kan han tum ta mai te hi kei chu ka ngaisang lo, mahni ta ngei zahpui lo tute hi an ngaihsan awm zawk fe. Dawrchhe te kan nei ve a, kum 2 kum 3 hnu ah a hlawk lo tiin kan bansan leh a. Agent kan nei tan a, miin min hre zau dawn chauhva kan ban leh si chuan engtinnge a hlawkna kan tel theih ang? Mi fate an hlawhtlin lahin lawmpui a hnehin 'a chu ti, kha ti' kan la tizui talh a.
Hna kan hmu ve dek dek a, chhungkaw dinhmun thlir hmasa lovin, he hna hi thawk ila miin engtinnge min ngaih ang kan ti a, thawh lovah kan tlak leh mai thin te hi kan danglam deuh zawng a ni. Mi a ang lo a niang ti dawn ila thu tha tak tak a hre kur luai bawk si. In hnial ah ni se a hnial chak leh dangnal zawk ah a tang leh lawi si. Kan mizia hrep hi sawi tawh lo mai ang rilru a tihah e mai.
Khawnge Zonunmawi kha?
Hmanah chuan Zawlbukah nundanmawi an inzirtir thin. Kan pipute Kristian an nih hma pawh a khawtlang nun tinuam tu ber chu ' tlawmngaihna' hi a ni. Kristian kan ni a, khawvel changkanna te'n min chim zel a, kan nundan erawh a tlahniam zel thung a ni. Puipunni khua ah incheinan tlawmngaihna kawr kan ha a, chhungril erawh thawk ve lote itsikna in a khat. Khawvel hmasawnna lo thleng zel hian kan hnam nunmawi pawh a rawn thiat zel a,a nek tawm tawk tawk a ni ber mai. STAR TV, Internet, E-mail, Mobile kan ti a, mipa nge hmeichhhia tih pawh thliar hran harsa khawpin incheidan mak tak takin kan inchei thul. Amah Lalrammawi Ngente tawngkam takin TV, Video leh Film lam a miten kekawrbul an hak leh kan ha ve a, an chawn nalh leh no tak tak langa an pen zalh zalh laiin, keini nulate lah chu ' an chawnin pumpui hran a nei a ni awm mang e' tih mai tur khawpa bing leh puar langin an kal tawrh tawrh a. Thenkhat chawn phei chu sakhaw biak tur mumal nei lo tana biak tham khawpin zu sekin zu kiar thei a maw le !!
In tih changkan kan tum luatah kan neih phak bakin kan inchei a, hnathawh kawr hi hmelma lian berah kan siam a. Thian chhan thih ngam Mizo valrualte kha khawnge in awm tak? Hetiang chuan kan nulaten kei zawng ka thlang Mizo val ngei an la tiduh ang em? In ngaihtuah chu a hun ta khawp mai. Media hi a tha, kan hnam nunphung chawisangtu atan pawh kan hmang thiam tur a ni, Miin changkan nan an hman laiin keini erawh chuan kan chhiatpui nasa niin a lang. Hmanah pipu lungmawlin, at lai hun te kan ti a, a fing a te hian a a a te nunphung kan pha lo a nih hrep hi. Kan zonun hi a mawi na dip vek khawpin changkanna hnim hlingnei kan to tir a, a sang zawnga thang lovin a zung kaih zawngin kan thang tual tual a.
Changkanna tarmit kan inti vuah a, thil zawng zawng kan hmu phe zo vek tawh a nih hi. Mahni thawhrah ei thin khan kan pu Samdala rilru pu in sekibuhchhuak kan ngiat a, pheichham man tuma duhthusam thin khan ' hlawhchham' kan la man nawlh ang ti nia.Kan Zo zepui 'Zonunmawi' kan tih thin pawh kha thliin hnah thel ro a len angin changkanna thliin a len darh chum chum mai a ni. Hetianga kan kal zel chuan changkan na hian kan chawbel min benbuak sak ang a,changkang deuh in kan la thu nguai lup ang. Mizo kan nih chuan Mizo takin nung ila kan zonunmawi hi hnutiang chhawn a mualliamtir mai lovin i chhawm nung zel zawk ang u. Chu chu nang leh kei a mawhphurhna a ni. Kan Kristianna nen pawh a inkalh lo a sin. Kan zonunmawi tivul leh tur hian nang leh kei kan pawimawh ber si a.
In tih changkan kan tum luatah kan neih phak bakin kan inchei a, hnathawh kawr hi hmelma lian berah kan siam a. Thian chhan thih ngam Mizo valrualte kha khawnge in awm tak? Hetiang chuan kan nulaten kei zawng ka thlang Mizo val ngei an la tiduh ang em? In ngaihtuah chu a hun ta khawp mai. Media hi a tha, kan hnam nunphung chawisangtu atan pawh kan hmang thiam tur a ni, Miin changkan nan an hman laiin keini erawh chuan kan chhiatpui nasa niin a lang. Hmanah pipu lungmawlin, at lai hun te kan ti a, a fing a te hian a a a te nunphung kan pha lo a nih hrep hi. Kan zonun hi a mawi na dip vek khawpin changkanna hnim hlingnei kan to tir a, a sang zawnga thang lovin a zung kaih zawngin kan thang tual tual a.
Changkanna tarmit kan inti vuah a, thil zawng zawng kan hmu phe zo vek tawh a nih hi. Mahni thawhrah ei thin khan kan pu Samdala rilru pu in sekibuhchhuak kan ngiat a, pheichham man tuma duhthusam thin khan ' hlawhchham' kan la man nawlh ang ti nia.Kan Zo zepui 'Zonunmawi' kan tih thin pawh kha thliin hnah thel ro a len angin changkanna thliin a len darh chum chum mai a ni. Hetianga kan kal zel chuan changkan na hian kan chawbel min benbuak sak ang a,changkang deuh in kan la thu nguai lup ang. Mizo kan nih chuan Mizo takin nung ila kan zonunmawi hi hnutiang chhawn a mualliamtir mai lovin i chhawm nung zel zawk ang u. Chu chu nang leh kei a mawhphurhna a ni. Kan Kristianna nen pawh a inkalh lo a sin. Kan zonunmawi tivul leh tur hian nang leh kei kan pawimawh ber si a.
Nih ka chak lo!
Ziak mi ni mah suh i i'n thlasik mauchang puah tawp mai ang aw zira. Mi tam zawkin kan chak leh kan thlakhlelh chu hmingthan hi ni ngei in ka ring. Kan suangtuahnaah pawh chu mi chu han ni ila, chu nu chu kan . . . tur emaw, chutin kan awm tur kan ti thin a nih kha maw Tlana. Mahse, kei chu mi ang lo takin min hmingthang nih zu chak lo tlat a.
Mi hmingthangte chu an awmdan miin an lo chik nge nge a, mi pangngai mualpho lohnaah pawh an mualpho leh thut thin. An nun a zalen ve lo. Duhtu leh uartuin an fak laiin, a duh lote'n chin tawk awm lovin an lo sawisel ve bawk. Norwegian hmeltha hmingthang Thelma-i pawh khan rel thang phur zo lovin a hmangaih em em a pasal Sir Errigton-a a tlansan a nih kha. An nite kha England hausa hmingthang lo ni lose khatiang em khan an nupa nun kha a buai a rinawm loh. Khawvel hmeichhe hmeltha hmingthang Lady Diana-te pawh kha, a bialpa nen zalen taka awm an duh luatah an thih phah hial a nih kha, an nun hi a zalen thlawt lo. Maruat nang pawhin sawi tur i hre teuh ang chu ti raw?
Hmingthan hi kan chak ve ringawt thin a, thildang kan ngaihtuah thleng lo a ni. Brad Pitt-a te nupa ang hian i chanchin thla tin Magazine a chhuak tur angin han suangtuah chhin teh. I ngam meuh em? Kei chu hengvang hian a lawm mi hmingthang nih ka chak loh !!!
Mi hmingthangte chu an awmdan miin an lo chik nge nge a, mi pangngai mualpho lohnaah pawh an mualpho leh thut thin. An nun a zalen ve lo. Duhtu leh uartuin an fak laiin, a duh lote'n chin tawk awm lovin an lo sawisel ve bawk. Norwegian hmeltha hmingthang Thelma-i pawh khan rel thang phur zo lovin a hmangaih em em a pasal Sir Errigton-a a tlansan a nih kha. An nite kha England hausa hmingthang lo ni lose khatiang em khan an nupa nun kha a buai a rinawm loh. Khawvel hmeichhe hmeltha hmingthang Lady Diana-te pawh kha, a bialpa nen zalen taka awm an duh luatah an thih phah hial a nih kha, an nun hi a zalen thlawt lo. Maruat nang pawhin sawi tur i hre teuh ang chu ti raw?
Hmingthan hi kan chak ve ringawt thin a, thildang kan ngaihtuah thleng lo a ni. Brad Pitt-a te nupa ang hian i chanchin thla tin Magazine a chhuak tur angin han suangtuah chhin teh. I ngam meuh em? Kei chu hengvang hian a lawm mi hmingthang nih ka chak loh !!!
I Buai Em ni?
Leilung pian tirh a tang tawh mipa leh hmeichhe rilru, ngaihtuahna a in ang lo fova, chuvangin hnehtu nih in chuhin kan in hau va, kan in hnial fo thin. Chutiang hun a lo thlen chuan nula, tlangval in hmangaih tak te pawh nise an lo indo ta thin a ni. I bialnu rilru hrethiam la, a rilru natna turin thu dengkhawng hmang ngai suh ang che. Hei le, i bialnu nena intih thinrimna laka i fihlim theihna tur kan rawn pho chhuak e. Ngun takin chhiar la, zawm tum ang che.
1. A awmdan hriatthiam pui rawh:
Hmeichhiate hian luna satliah, khawsik, tiang vela nat an hmang hle. Chutiang hunah chuan hrethiam la, ngaihsak ang che. A chang chuan i ngaihsak dawn pawhin a tul lo tih chang anei ang, mahse chutia antih avang erawh chuan thlahthlam suh ang che. A lu a na a i hriat chuan Chocalate emaw a duhzawng ei tur lei sak thin ang che. Duat an mamawh teh a nia.
2. A chhungte, a thiante that lohna sawi suh:
I bialnu vuavang, unau leh thiante zingah nungtlaran deuh an awm pawhin sawisel ngai suh. Tawngkam khat chauhva i sawisel pawhin i that lohna sawi tur a zawng ve nghal dawn tih hria ang che. A hmel a tha, a nalh, pian a thiam tih ang chi chu sawi suh. I hre thiam em?
3. Amah i hmuh dan fair takin sawi suh:
Hmeichhiate chu nalh loh hlau reng renga khawsa leh taksa landan ngai pawimawh an ni tih hre reng rawh. I bialnu kha thau lam deuh a ni mai thei. I thau si, i nalh lo zo vek tiin fair taka thu sawi loh tur, i nalh lutuk, i thau lo tih zawk tur.
4. Harsatna a neihin chinfelsak tum rawh:
Harsatna a tawh changin amah maiin tawrh tir suh. I theih chuan pui ngei ngei ang che. Thurawnte pein ngaihsak rawh. Pawisa i mamawh chuan la la, tu emaw tih tir mai rawh, ka hman lo tih ngaihsak lo tawngkam hi hman loh tum hram hram ang che.
5. A hluite sawi chhuah ching suh:
A bulah chuan i bialnu hluite hming sawi chhuak ngai suh. Nangmah chauh khan hria la a tawk. Sp-i chu ka pu fanu, chu mi kha mi fanu a lawm tia phat kual vel pawh hi an hriat chhuah leh hunah a na duh teh a nia. I hria tiraw.
6. A Style sawisel suh:
I incheidan leh i sam style hi a over lutuk, i in hmeh lo, i chhe lutuk tih ching suh. A inchei dan apiang kha i inhmeh i nalh lutuk tiin an fak zawk ngai. I sawisel duh a nih pawn fak hmasa phawt ang che.
1. A awmdan hriatthiam pui rawh:
Hmeichhiate hian luna satliah, khawsik, tiang vela nat an hmang hle. Chutiang hunah chuan hrethiam la, ngaihsak ang che. A chang chuan i ngaihsak dawn pawhin a tul lo tih chang anei ang, mahse chutia antih avang erawh chuan thlahthlam suh ang che. A lu a na a i hriat chuan Chocalate emaw a duhzawng ei tur lei sak thin ang che. Duat an mamawh teh a nia.
2. A chhungte, a thiante that lohna sawi suh:
I bialnu vuavang, unau leh thiante zingah nungtlaran deuh an awm pawhin sawisel ngai suh. Tawngkam khat chauhva i sawisel pawhin i that lohna sawi tur a zawng ve nghal dawn tih hria ang che. A hmel a tha, a nalh, pian a thiam tih ang chi chu sawi suh. I hre thiam em?
3. Amah i hmuh dan fair takin sawi suh:
Hmeichhiate chu nalh loh hlau reng renga khawsa leh taksa landan ngai pawimawh an ni tih hre reng rawh. I bialnu kha thau lam deuh a ni mai thei. I thau si, i nalh lo zo vek tiin fair taka thu sawi loh tur, i nalh lutuk, i thau lo tih zawk tur.
4. Harsatna a neihin chinfelsak tum rawh:
Harsatna a tawh changin amah maiin tawrh tir suh. I theih chuan pui ngei ngei ang che. Thurawnte pein ngaihsak rawh. Pawisa i mamawh chuan la la, tu emaw tih tir mai rawh, ka hman lo tih ngaihsak lo tawngkam hi hman loh tum hram hram ang che.
5. A hluite sawi chhuah ching suh:
A bulah chuan i bialnu hluite hming sawi chhuak ngai suh. Nangmah chauh khan hria la a tawk. Sp-i chu ka pu fanu, chu mi kha mi fanu a lawm tia phat kual vel pawh hi an hriat chhuah leh hunah a na duh teh a nia. I hria tiraw.
6. A Style sawisel suh:
I incheidan leh i sam style hi a over lutuk, i in hmeh lo, i chhe lutuk tih ching suh. A inchei dan apiang kha i inhmeh i nalh lutuk tiin an fak zawk ngai. I sawisel duh a nih pawn fak hmasa phawt ang che.
Hriatna Bupui Media
Changkanna tuilian in min chim zela, dan tum eng ang mah ila dan zawh rual a ni lo. Kan culture a sawi danglam a, kan nunphung tam tak min kalsan tir bawk a. Hlo thlova tuthlawh hum thin khan computer kan hum a, mahni in atang khawvel kan dawr pawp zat zat thei ta. Mizo culture-a thil pawimawh, tlawmngaihna leh nundanmawi kan inzirtirna ber zawlbuk pawh 1938, January 1 khan mipui duhthlanna ngeia tihtawp a ni. Khawhar in riah pawh July 30 Ninga ni, 2006 khan Zarkawt Veng Branch YMA Executive Committee chuan an veng chhunga khawhar in riah thin chu an titawp. Globalization avang hian kan nunphung tam takte kalsan a la tul zel ang. Tunah hian ‘Cyber Society’ ah kan lut mek a, chumi mila insiam thiam lote chu kan la thing tual tual ang.
Media awmzia
Media tih hi Latin tawnga ‘Medium’ tih atanga lâk a ni a. Media hi thil pakhat aia tam sawina (Plural) atâna hman a ni tlângpui. Thil pakhat sawina atân pawh an hmang bawk thin (Media or Medias). Inbiak pawhna leh mipui ten hriatna (knowledge) kan neihna hmanrua atâna kan hman thin hi Media chuan a huam thei vek a; Media zinga lar zual deuh deuhte chu- Television, Radio leh Chanchinbu te an ni. Tunlai khawvelah chuan Computer, Internet, Video Games leh Computer Games te pawh hi Media huang chhûngah an khung vek tawh mai. Media hi Mass Media te, Public Media leh Digital Media tite pawhin an sawi bawk thin.
Media hi hlawm lian tak tak pahnihin a then theih a, chûngte chu Print Media leh Electronic Media te an ni. Media zinga chi dang pakhat, mah se sawi hlawh vak lo, pawimawh ve em em si chu Outdoor Media hi a ni. Outdoor Media chuan advertisement atan leh mipui hriat theih tura khawlai emaw playground-a thu ziak emaw pawh a huam thei vek. Outdoor Media chuan a lem hmanga entir ang chite pawh a huam vek a ni. (Examples- billboards and signs, placards, Banner, flying billboards (e.g. signs in tow of airplanes), blimps, and skywriting etc.)
Print Media
Midangte hrilhchhawnna hmanraw (Mass Media) zinga hlui ber, a tangkaina nep chuang lo chu Print Media hi a ni. Print Media tello chuan khawvel hi a ninawm viau ang le. Print Media chu chanchinbu leh lehkhabu te hi a ni ber a ni.
Chanchinbu
China ramah AD 713 vel khan chanchinbu an lo tichhuak tawh a. Europe khawmualpuia chanchinbu, khawl chhut hmanga tihchhuah hmasak ber chu kum 1609 khan Germany ah tihchhuah tan a lo ni tawh bawk.
USA-a chhungkua zaa 70% te chuan nitin chanchinbu an chhiar thin a, mi vantlang chunglam chhungkua zaa 90% aia tam te chuan chanchinbu an chhiar thin nia chhut a ni.
Kum 2000 khan India ram pumah nitin chhuak chanchinbu leh hunbi neia chhuak chanchinbu 27,000 aia tam mah a awm tawh a. Nitin chhuak chanchinbu hi 5000 vel awmin maktaduai 100 zet chhiartu an awm bawk.
Mizorama chanchinbu kan neih hmasakte chu 1. Mizo Chanchin Laisuih 1898, 2. Mizo leh Vai Chanchin 1902, 3. Kristian Tlangau 1911, 4. Tlawmngaihna 1934, 5. LSA Chanchinbu 1935 te hi a ni. Tun dinhmuna nitin chanchinbu copy tam ber chu Vanglaini a ni a, kartin chanchinbu copy tam ber chu Lelte a ni. Kum 2006 khan Aizawl khawpuiah ringawt pawh nitin chanchinbu 25 zet a chhuak ve reng a. Mizoram Journalist Assosiation (MJA) President Pu Sapdanga sawi danin 2006 khan MJA hnuaiah nitin chanchinbu chhuak 93 a awm a ni.
Lehkhabu
Professor Dr. Laltluangliana Khiangte chuan lehkhabu awmzia hetihian a lo sawi fiah a, “Lehkhabu chu thuziak chilhkhawm, kalhmang nei taka rem, tuamtu kawm biknei, mihringte inkara thusawi tu a ni tiin.Khawvela lehkhabu chhuak hmasaber chu ‘Diamond Sutra’ nia hriat a ni a, AD 868 khan China ramah an chhu tan a, AD 1400 vel atang khan Europe ramah printing press hmangin lehkhabu an chhu tan bawk. Mizo tawnga lehkhabu chhuak hmasa ber chu, ‘Mizo Zirtirna Bu’ a ni a, kum 1895 khan chhuah tan a ni. Kum 1911 khan Mizoram Synod-in printing press a nei ve a. Tin, Lehkhathawn ziak hmasa bertu chu, Lungleng Lal Khamliana Sailo a ni a, kum 1894 June 16 (April) khan Kumpinu (Queen Victoria) lal kum 60 na lawmpuina lehkha a thawn. Tin, Lehkha chhiar hian mihring min tipuitling a, mihring min ti-mihringtu a ni.
Ziaka rawngbawlna hi khawvela kan awm chhung chu kan dah hniam tak tak thei lovang. A chhan chu kan rinna innghahna lungphum pawh thuziak Bible bawk a ni. A pawimawhzia leh thiltihtheihzia hi khawvel hmasawn zel karah a danglam tak tak thei chuang lo. He khawvel chauh pawh ni lovin, khawvel lo la awm tura rorelnaa hun hnuhnunga hman ber tur pawh ‘Nunna Bu’ a la awm zel dawn tih kan hmu a. Chuvangin thuziak hi khaw thianghlim, Van Jerusalem thar kan thlen hunah pawh a pawimawhna a nep thei dawn chuang lo a ni. Kohhrante hian rawngbawlna hmanrua atan mipuite kaihruai thei thuziak hi i ngaihthah hauh lovang u.
Electronic Media
Electronic Media chuan radio, cinema, tape recorder, record player, music cassettee, telephone, telegraph, wireless, television, video games, computer games, video, MP3, MP4, VCD, VCP, VCR, SVCD, DVD, EVD, internet, fax, computer, etc… te a huam.
Computer
Kum 1944 khan Harvard’s Mark I chuan tunlaia kan hman ang, Digital Computer hi a hmuchhuak a ni. Kum 1990 vel khan Mizoramah computer 10 vel chiah a la awm a, 2001 kumah meuh chuan 3000 vel zet a awm hman tawh a ni. Tunah chuan India sawrkar, company file leh record pawimawh leh library changkang deuhte chu computer hmanga enkawl an ni vek tawh. Mizoramah pawh Aizawl Theological College, Durtlanga mi khi computerized vek a ni tawh.
Television
Kum 1926 khan tunlaia TV kan hmuh thin ang hi London-a cheng, John Logie Baired-a chuan a hmuchhuak a, January 27 ah mipui lei theih turin a pho chhuak. 1959 kum khan India ah a lo lut tan a, kum 1980 chho vel khan Mizoramah a lo thleng chho ve tan.Kum 1969, July ni 20- a Neil Armstronga’n Apollo 11 hmanga thla leilung a rah lai khan khawvel mipui maktaduai 600 chuang zetin TV atangin an lo thlir.
World Cup a hmunah pawisa tam tak chawia kal kher tul lovin, TV atang live in kan lo thlir ve thei a, kan fashion mania zawng zawngte pawh hi TV atanga kan hmuh kan lak chhawn te an ni hlawm tawh a. Tichuan, kan lu meh thleng hian tu tu te emaw (celebrity) tihdan kan la ta niin alang. Mawl hun lai kha chuan lu meh nachang pawh kan lo hre thin lova, kan incheina ber pawh siapsuapte a lo ni thin. Mahse hun engemaw ti atang khan kan lo changkang zela kan thawmhnaw hak a danglam a, tichuan tunah phei chuan western culture chu kan culture tlukah kan neih ta a ni.
Mobile Phone / Cell phone
Alexander Graham Bell chuan kum 1876 khan Telephone a lo hmuchhuak tawh a. Kum 1908 khan Nathan B. Stubblefield Murray, Kentuckya chuan Wireless phone chi khat hmuchhuak ve lehin neitu nihna pawh a nei nghal bawk. Kum 1970 khan Bell Labs-te chuan mobile chi khat an hmuchhuak a. Kum 1973, April 3 khan Motorola Manager, Martin Cooper chuan tunlaia mobile kan hman ang deuh hmang hian call hmasa ber a nei a. Kum 1979 khan Japan rama Company pakhat NTT chuan Mobile Phone chi khat a hmuchhuak leh a. Kum 1980 chho vel khan Europe hmar lam ram thenkhatah chuan mobile phone hi hman lar a ni chho tan. Tunlaia kan mobile hman lar ber hi chu kum 1991 khan Radiolinja (Finland) in an hmuh chhuah a ni.
India ramah chuan mobile phone hi 1995 atang khan a awm ve tan a. India ram hi khawvela mobile nei pun chakna ber ram nia sawi a ni. India ramah hian mobile phone nei maktaduai 156.31 chuang zet an awm a ni. Kum 2006 khan khawvel pumah mobile nei tluklehdingawn 2.7 zet an awm nia chhut a ni. Ram changkang zawkah chuan mobile phone hi naupang chenin an uar em em tawh a. USA-a naupang zaa 50% te chuan mobile phone an nei nia chhut a ni. Mizoramah pawh kum 2004 April thla khan mobile phone (BSNL) an hmang tan ve. Kum 2008 khan prepaid leh postpaid connection 55,157 an pe chhuak a. Airtel hian kum 2006 atangin mobile connection a pe chhuak tan a, connection 50,000 vel a pe chhuak tawh bawk. Reliance company pawhin kum 2007 kum tir atang atang khan connection a pe chhuak ve a, customer 40,000 zet an neih thu an sawi bawk. Chuti a nih chuan Mizoram-ah mobile nei mi 1,45,157 vel an awm tihna a nih chu. Kum 2001 chhiarpuiah khan Mizoramah mihring 8,88,573 an awm tawh a, tunah hian maktaduai khat vel chu awm tawh tura chhut a ni. Mizoram mipui za zela 15 thelhin mobile an nei tawh tihna a ni.
Hmanlai chuan zualko ke-in an lo kal thin a, kan changkan hnu hian thirsakawr/bike in kan kal ta thin a ni. Tichuan, khaw thenkhat changkan lehzual ah chuan mihring kal ngai tawh lovin Phone in an inhrilh mai thin. Hei hi Media vang a ni kan ti lo thei lo. A hmuna kala thil tihtur tam tak mahni in atang kan ti zung zung thei ta.
Internet
Internet hi USA leh USSR te Cold War-a an inep nasat lai kum 1960 chhova lo piang chhuak a ni. Soveit Union ten Nuclear ralthuam hmangin an run ang an hlauh a vang leh ral laka himna tura an duanchhuah a ni. A tirah chuan ‘ARPA-NET’ an ti a, kum 1980 chho atang chauh khan Internet tia hriat lar a ni. E-Mail (Electronic Mail) kan tih mai hi kum 1971 khan an lo duang chhuak a, kum 2000 khan internet hmangtu chu maktaduai 325 lai an ni tawh.
Internet ah hian chanchinthar chhiar tur te, a puan ngaihthlak tur te, video a puan lai en tur te, article tha tak tak chhiar tur leh history leh thli hlui archieve lam pawh haichhuah sen loh a awm bawk. Bible version hrang hrang te, a tawng bul lam Hebrai leh Grik te pawh hman theih a pholan vek a ni. Hmang tangkai phak tan chuan hlu tak a ni. Khawvela Library tha National Congress Library, New York a mite, Oxford leh Cambridge Library te pawh internet atangin i hmang thei vek dawn tihna a nih chu. Thil hlui chhui bing leh zirbingna research atan pawh tangkai tak a ni.
Heng chauh pawh ni lovin – doctor thiam tak tak te pawh internet kaltlangin i rawn thei bawk a. Zin mite tan pawh ticket leh hotel thlengin a hauh lawk (booked) theih vek bawk a ni. Zirna chi hrang hrang a zir theih a, hna chi hrang hrang a zawn theih bawk. Internet chu computer hmanga engkim hriatna bupui a ni ber e.
Kan khawvel hi media khawvel a nih avangin media thu hnuaiah kan awm a ni ber. Media hi kan engkima engkim a nih tawh a, thu thar kan dawnna ber, kan vantlang nun phuarkhawmtu, hunawl kan hmanna a nih avang leh ram pum nun siamtu leh kaihruaitu a nih tak avangin a pawimawh hle a ni. Mipui leh sawrkar, sumdawng leh sakhaw rawngbawltute, mihring leh Pathian inkara palai hna thawk tu a ni. Chuvangin media hi pawngpaw do ngawt chi a ni lova, hman tangkai thiam a pawimawh a ni. Chanchintha kan puandarhna thlenga hman tangkai zawk tur a ni.
Media Ethics
Media Ethics kan tih chuan media chi hrang hrang chungchanga nun dan dik, tih dan tha leh hman dan dik inkawhhmuhna kan tithei ang. Kum 1980 vel khan New York khawpuia Hastings Center leh Carnegie Foundation chuan Media Ethics hi college zirlaiah an lo telh daih tawh a ni. Mizo ho teh hian engtikah tak inzirtir ve ang maw! Tun dinhmunah chuan Media lam hawi lehkhabu kan neih ve te pawh hian media that loh zia leh nghawng a neih pawi theih zia hlir an sawi a. Buaithlak deuh chu a that loh zia sawi sawi mahse, thalaite nun a neih dan leh a nghawng pawi dan a nep chuang hauh lo hi a ni. Chuvang chuan a hlauhawm zia leh a that loh zia insawi thaih ringawt ai chuan kawng in kawhhmuh hi kan mamawh tak zet a ni.
Lehkhabu rawn te:
1. Media in Mizo khawtlang a nghawng dan Revd. Lalfakzuala
2. Zoramnghahfak thalai huaisen Revd. HC Vankairinga
3. Kristianna leh tunlai khawvel Christian Media Society
4. Information Technology Didakhe (Sept-Oct, 2001) Lalhruaitluanga Ralte
5. Tunlai khawvela Mizote harsatna Revd. LH Rawsea
6. Mizoram General Knowledge Lalhmachhuana Zofa
7. Zoram Today, The Weekly Magazine, (27 August-1 Sept, 2007)
8. Lehkhabu ramtiam Dr. Laltluangliana Khiangte
9. Mizo Literature B. Lalthangliana
Media awmzia
Media tih hi Latin tawnga ‘Medium’ tih atanga lâk a ni a. Media hi thil pakhat aia tam sawina (Plural) atâna hman a ni tlângpui. Thil pakhat sawina atân pawh an hmang bawk thin (Media or Medias). Inbiak pawhna leh mipui ten hriatna (knowledge) kan neihna hmanrua atâna kan hman thin hi Media chuan a huam thei vek a; Media zinga lar zual deuh deuhte chu- Television, Radio leh Chanchinbu te an ni. Tunlai khawvelah chuan Computer, Internet, Video Games leh Computer Games te pawh hi Media huang chhûngah an khung vek tawh mai. Media hi Mass Media te, Public Media leh Digital Media tite pawhin an sawi bawk thin.
Media hi hlawm lian tak tak pahnihin a then theih a, chûngte chu Print Media leh Electronic Media te an ni. Media zinga chi dang pakhat, mah se sawi hlawh vak lo, pawimawh ve em em si chu Outdoor Media hi a ni. Outdoor Media chuan advertisement atan leh mipui hriat theih tura khawlai emaw playground-a thu ziak emaw pawh a huam thei vek. Outdoor Media chuan a lem hmanga entir ang chite pawh a huam vek a ni. (Examples- billboards and signs, placards, Banner, flying billboards (e.g. signs in tow of airplanes), blimps, and skywriting etc.)
Print Media
Midangte hrilhchhawnna hmanraw (Mass Media) zinga hlui ber, a tangkaina nep chuang lo chu Print Media hi a ni. Print Media tello chuan khawvel hi a ninawm viau ang le. Print Media chu chanchinbu leh lehkhabu te hi a ni ber a ni.
Chanchinbu
China ramah AD 713 vel khan chanchinbu an lo tichhuak tawh a. Europe khawmualpuia chanchinbu, khawl chhut hmanga tihchhuah hmasak ber chu kum 1609 khan Germany ah tihchhuah tan a lo ni tawh bawk.
USA-a chhungkua zaa 70% te chuan nitin chanchinbu an chhiar thin a, mi vantlang chunglam chhungkua zaa 90% aia tam te chuan chanchinbu an chhiar thin nia chhut a ni.
Kum 2000 khan India ram pumah nitin chhuak chanchinbu leh hunbi neia chhuak chanchinbu 27,000 aia tam mah a awm tawh a. Nitin chhuak chanchinbu hi 5000 vel awmin maktaduai 100 zet chhiartu an awm bawk.
Mizorama chanchinbu kan neih hmasakte chu 1. Mizo Chanchin Laisuih 1898, 2. Mizo leh Vai Chanchin 1902, 3. Kristian Tlangau 1911, 4. Tlawmngaihna 1934, 5. LSA Chanchinbu 1935 te hi a ni. Tun dinhmuna nitin chanchinbu copy tam ber chu Vanglaini a ni a, kartin chanchinbu copy tam ber chu Lelte a ni. Kum 2006 khan Aizawl khawpuiah ringawt pawh nitin chanchinbu 25 zet a chhuak ve reng a. Mizoram Journalist Assosiation (MJA) President Pu Sapdanga sawi danin 2006 khan MJA hnuaiah nitin chanchinbu chhuak 93 a awm a ni.
Lehkhabu
Professor Dr. Laltluangliana Khiangte chuan lehkhabu awmzia hetihian a lo sawi fiah a, “Lehkhabu chu thuziak chilhkhawm, kalhmang nei taka rem, tuamtu kawm biknei, mihringte inkara thusawi tu a ni tiin.Khawvela lehkhabu chhuak hmasaber chu ‘Diamond Sutra’ nia hriat a ni a, AD 868 khan China ramah an chhu tan a, AD 1400 vel atang khan Europe ramah printing press hmangin lehkhabu an chhu tan bawk. Mizo tawnga lehkhabu chhuak hmasa ber chu, ‘Mizo Zirtirna Bu’ a ni a, kum 1895 khan chhuah tan a ni. Kum 1911 khan Mizoram Synod-in printing press a nei ve a. Tin, Lehkhathawn ziak hmasa bertu chu, Lungleng Lal Khamliana Sailo a ni a, kum 1894 June 16 (April) khan Kumpinu (Queen Victoria) lal kum 60 na lawmpuina lehkha a thawn. Tin, Lehkha chhiar hian mihring min tipuitling a, mihring min ti-mihringtu a ni.
Ziaka rawngbawlna hi khawvela kan awm chhung chu kan dah hniam tak tak thei lovang. A chhan chu kan rinna innghahna lungphum pawh thuziak Bible bawk a ni. A pawimawhzia leh thiltihtheihzia hi khawvel hmasawn zel karah a danglam tak tak thei chuang lo. He khawvel chauh pawh ni lovin, khawvel lo la awm tura rorelnaa hun hnuhnunga hman ber tur pawh ‘Nunna Bu’ a la awm zel dawn tih kan hmu a. Chuvangin thuziak hi khaw thianghlim, Van Jerusalem thar kan thlen hunah pawh a pawimawhna a nep thei dawn chuang lo a ni. Kohhrante hian rawngbawlna hmanrua atan mipuite kaihruai thei thuziak hi i ngaihthah hauh lovang u.
Electronic Media
Electronic Media chuan radio, cinema, tape recorder, record player, music cassettee, telephone, telegraph, wireless, television, video games, computer games, video, MP3, MP4, VCD, VCP, VCR, SVCD, DVD, EVD, internet, fax, computer, etc… te a huam.
Computer
Kum 1944 khan Harvard’s Mark I chuan tunlaia kan hman ang, Digital Computer hi a hmuchhuak a ni. Kum 1990 vel khan Mizoramah computer 10 vel chiah a la awm a, 2001 kumah meuh chuan 3000 vel zet a awm hman tawh a ni. Tunah chuan India sawrkar, company file leh record pawimawh leh library changkang deuhte chu computer hmanga enkawl an ni vek tawh. Mizoramah pawh Aizawl Theological College, Durtlanga mi khi computerized vek a ni tawh.
Television
Kum 1926 khan tunlaia TV kan hmuh thin ang hi London-a cheng, John Logie Baired-a chuan a hmuchhuak a, January 27 ah mipui lei theih turin a pho chhuak. 1959 kum khan India ah a lo lut tan a, kum 1980 chho vel khan Mizoramah a lo thleng chho ve tan.Kum 1969, July ni 20- a Neil Armstronga’n Apollo 11 hmanga thla leilung a rah lai khan khawvel mipui maktaduai 600 chuang zetin TV atangin an lo thlir.
World Cup a hmunah pawisa tam tak chawia kal kher tul lovin, TV atang live in kan lo thlir ve thei a, kan fashion mania zawng zawngte pawh hi TV atanga kan hmuh kan lak chhawn te an ni hlawm tawh a. Tichuan, kan lu meh thleng hian tu tu te emaw (celebrity) tihdan kan la ta niin alang. Mawl hun lai kha chuan lu meh nachang pawh kan lo hre thin lova, kan incheina ber pawh siapsuapte a lo ni thin. Mahse hun engemaw ti atang khan kan lo changkang zela kan thawmhnaw hak a danglam a, tichuan tunah phei chuan western culture chu kan culture tlukah kan neih ta a ni.
Mobile Phone / Cell phone
Alexander Graham Bell chuan kum 1876 khan Telephone a lo hmuchhuak tawh a. Kum 1908 khan Nathan B. Stubblefield Murray, Kentuckya chuan Wireless phone chi khat hmuchhuak ve lehin neitu nihna pawh a nei nghal bawk. Kum 1970 khan Bell Labs-te chuan mobile chi khat an hmuchhuak a. Kum 1973, April 3 khan Motorola Manager, Martin Cooper chuan tunlaia mobile kan hman ang deuh hmang hian call hmasa ber a nei a. Kum 1979 khan Japan rama Company pakhat NTT chuan Mobile Phone chi khat a hmuchhuak leh a. Kum 1980 chho vel khan Europe hmar lam ram thenkhatah chuan mobile phone hi hman lar a ni chho tan. Tunlaia kan mobile hman lar ber hi chu kum 1991 khan Radiolinja (Finland) in an hmuh chhuah a ni.
India ramah chuan mobile phone hi 1995 atang khan a awm ve tan a. India ram hi khawvela mobile nei pun chakna ber ram nia sawi a ni. India ramah hian mobile phone nei maktaduai 156.31 chuang zet an awm a ni. Kum 2006 khan khawvel pumah mobile nei tluklehdingawn 2.7 zet an awm nia chhut a ni. Ram changkang zawkah chuan mobile phone hi naupang chenin an uar em em tawh a. USA-a naupang zaa 50% te chuan mobile phone an nei nia chhut a ni. Mizoramah pawh kum 2004 April thla khan mobile phone (BSNL) an hmang tan ve. Kum 2008 khan prepaid leh postpaid connection 55,157 an pe chhuak a. Airtel hian kum 2006 atangin mobile connection a pe chhuak tan a, connection 50,000 vel a pe chhuak tawh bawk. Reliance company pawhin kum 2007 kum tir atang atang khan connection a pe chhuak ve a, customer 40,000 zet an neih thu an sawi bawk. Chuti a nih chuan Mizoram-ah mobile nei mi 1,45,157 vel an awm tihna a nih chu. Kum 2001 chhiarpuiah khan Mizoramah mihring 8,88,573 an awm tawh a, tunah hian maktaduai khat vel chu awm tawh tura chhut a ni. Mizoram mipui za zela 15 thelhin mobile an nei tawh tihna a ni.
Hmanlai chuan zualko ke-in an lo kal thin a, kan changkan hnu hian thirsakawr/bike in kan kal ta thin a ni. Tichuan, khaw thenkhat changkan lehzual ah chuan mihring kal ngai tawh lovin Phone in an inhrilh mai thin. Hei hi Media vang a ni kan ti lo thei lo. A hmuna kala thil tihtur tam tak mahni in atang kan ti zung zung thei ta.
Internet
Internet hi USA leh USSR te Cold War-a an inep nasat lai kum 1960 chhova lo piang chhuak a ni. Soveit Union ten Nuclear ralthuam hmangin an run ang an hlauh a vang leh ral laka himna tura an duanchhuah a ni. A tirah chuan ‘ARPA-NET’ an ti a, kum 1980 chho atang chauh khan Internet tia hriat lar a ni. E-Mail (Electronic Mail) kan tih mai hi kum 1971 khan an lo duang chhuak a, kum 2000 khan internet hmangtu chu maktaduai 325 lai an ni tawh.
Internet ah hian chanchinthar chhiar tur te, a puan ngaihthlak tur te, video a puan lai en tur te, article tha tak tak chhiar tur leh history leh thli hlui archieve lam pawh haichhuah sen loh a awm bawk. Bible version hrang hrang te, a tawng bul lam Hebrai leh Grik te pawh hman theih a pholan vek a ni. Hmang tangkai phak tan chuan hlu tak a ni. Khawvela Library tha National Congress Library, New York a mite, Oxford leh Cambridge Library te pawh internet atangin i hmang thei vek dawn tihna a nih chu. Thil hlui chhui bing leh zirbingna research atan pawh tangkai tak a ni.
Heng chauh pawh ni lovin – doctor thiam tak tak te pawh internet kaltlangin i rawn thei bawk a. Zin mite tan pawh ticket leh hotel thlengin a hauh lawk (booked) theih vek bawk a ni. Zirna chi hrang hrang a zir theih a, hna chi hrang hrang a zawn theih bawk. Internet chu computer hmanga engkim hriatna bupui a ni ber e.
Kan khawvel hi media khawvel a nih avangin media thu hnuaiah kan awm a ni ber. Media hi kan engkima engkim a nih tawh a, thu thar kan dawnna ber, kan vantlang nun phuarkhawmtu, hunawl kan hmanna a nih avang leh ram pum nun siamtu leh kaihruaitu a nih tak avangin a pawimawh hle a ni. Mipui leh sawrkar, sumdawng leh sakhaw rawngbawltute, mihring leh Pathian inkara palai hna thawk tu a ni. Chuvangin media hi pawngpaw do ngawt chi a ni lova, hman tangkai thiam a pawimawh a ni. Chanchintha kan puandarhna thlenga hman tangkai zawk tur a ni.
Media Ethics
Media Ethics kan tih chuan media chi hrang hrang chungchanga nun dan dik, tih dan tha leh hman dan dik inkawhhmuhna kan tithei ang. Kum 1980 vel khan New York khawpuia Hastings Center leh Carnegie Foundation chuan Media Ethics hi college zirlaiah an lo telh daih tawh a ni. Mizo ho teh hian engtikah tak inzirtir ve ang maw! Tun dinhmunah chuan Media lam hawi lehkhabu kan neih ve te pawh hian media that loh zia leh nghawng a neih pawi theih zia hlir an sawi a. Buaithlak deuh chu a that loh zia sawi sawi mahse, thalaite nun a neih dan leh a nghawng pawi dan a nep chuang hauh lo hi a ni. Chuvang chuan a hlauhawm zia leh a that loh zia insawi thaih ringawt ai chuan kawng in kawhhmuh hi kan mamawh tak zet a ni.
Lehkhabu rawn te:
1. Media in Mizo khawtlang a nghawng dan Revd. Lalfakzuala
2. Zoramnghahfak thalai huaisen Revd. HC Vankairinga
3. Kristianna leh tunlai khawvel Christian Media Society
4. Information Technology Didakhe (Sept-Oct, 2001) Lalhruaitluanga Ralte
5. Tunlai khawvela Mizote harsatna Revd. LH Rawsea
6. Mizoram General Knowledge Lalhmachhuana Zofa
7. Zoram Today, The Weekly Magazine, (27 August-1 Sept, 2007)
8. Lehkhabu ramtiam Dr. Laltluangliana Khiangte
9. Mizo Literature B. Lalthangliana
Thapui Nangnen
He hla hi Kapzawna, a hlaa Hrangdawnpa inti, thu leh hla lama amah ngaisangtute’n ‘Khawchhak Awithangpa’ ti-a an koh ve mai hi Pawih (Khaltlang) hnam a ni a. Kum 1911 Favang lain Champhai, Zamadar Vengah a piang a. A pa hi Liankhama a ni a, a nu chu Thangletvungi a ni. Pianpui unau mipa 3 a nei a, farnu 1 a nei bawk. An unauah a upa ber dawttu a ni.
Kapzawna hi heng Champhai, Diltlang, Khuangphah, Tualcheng leh Lungphunlian khua-ah te a lo khawsa tawh thin a. Kum 1940 leh 1946 inkarah Burma sipaiah tang tawhin, Motor accident a vangin a pension thuai a, kum 1956 khan Kawlramah pemin Tahan khuaah a thih thlengin cheng a ni. A vanglai hun a hman tamna ber chu Lungphunlian leh Tualcheng khua a nit hung.
Amah hi pa hmeltha, hleitling zet zawt, feet 5 leh inches 10 a sang, titi thiam, chapo lo leh kawmnuam, sa leh ral laka mi huaisena sawi, chhiatni leh that nia Val upa dinhmuna ding phak, Lal leh upate hnena Zawlbuk thuchhuak thlentu, Pa tawngkam thiama sawi hat nih a tling bawk.
Kum 1931 khan nupui a nei a, a nupui hi amah phei chuan a hming tak paw’n a ko phal lova, “Thapui” tih hlirin a ko a ni. A nupui hming hi Khuareii a ni a. Ani nen hian fapa 5 leh fanu 4 an nei. An nu hian kum 1971 khan a boral sana, an nu in a boralsan hnu hian Rotiali nupuiah nei lehin fapa 1 an nei leh a, tichuan fa 10 a nei a nih chu.
Kapzawna hian hla tam tak a phuah a, heng a hla phuahte hi Lengzem zai te, Hla lenglawng te, Lusun zai te, ramngaih hl ate leh Pathian hl ate a ni hlawm. A hla phuah pakhat amah ti lar ber tu chu “Thapui nang nen” tih hla hi a ni awm e. He hla a phuah dan han sawi ila; Kapzawna hi lunglen la na mi tak a ni a, rualhluite ngaiin a kur a kur thin a. Kum khat chhunga fur leh thal, nipui leh thlasik inher chhuak thinte hian Kapzawna a vel fo thin. Tuahpui leh vau vul changte leh romei zamte hian a lung an tileng hle thin a. Lunglen theih nak alaiin kum 1971 khan a nupui “Thapui” tia a koh, Khuareii chuan a boralsan a. A tuar thiam lo hle mai a.
“Si-ar Chawngmawipuii chuanin,
A di val Hrangchhuana then mah se;
Tawn leh ni a nei thin,
Kei erawh chuan he khawvelah;
Tawn leh ni reng ke nei ve dawn lo, ka di ve chu.
An ti phawt a, mumang ramah chuan a “ Thapuii” nen chuan inkuah chialin an lo inpawm a, an thangharh chu a hril a hai awm hle mai.
“Tawnmangah buan ang ka pawm che,
Hai ang thangin I tel si lo;
Ka ngai zual thin che,
Tuar I har kher mange, Lungrun;
I zun ngai hian keizawng ka la fam mai awm e.
Beidawng takin an ti a. Thapuii nena an sulhnu amah chauhva an fang leh tur a ngaihtuah chang phei chuan a huphurh em em mai a, a tawrh ang em em hian nupui/pasal sunte hian tuar ve tak ang maw tithe a ngaihtuah a,
Chhun a rei zankhua a sei e,
Zawt vel ila pawmlai chan zawng;
Tuar har ti ve ang maw?
Nau ang nuih zai reng ka rel lo,
Tap ruaiin kan sul I hnu ka han fang leh tur hi an ti ta a ni.
He hla thunawn a vang hian zeldin thubawlin mi thenkhatin dawt hulhual an theh darh a , a pawi hle mai. A nupui Pi Khuareii hi Pu Kapzawna kut tuara boral angina thenkhatin an lo hre sual a, hei hi thudik lo, thil pawi tak a ni. Pi Khuareii hi tuihriin kum 1971 khan Kalaymyo Hospital-ah a boral a ni. A hla thunawn hi ngun takin han chhiar mah teh.
Sualin tling lo mah ilangihn,
Ka rawn dil zel ang;
Lalpa’n min ngaidam ve ang a,
A buatsaih chatuan ramah;
Kan la intawng leh dawn nia, Thapui nang nen.
Pathiana a tlin tawk lohzia a sawi lanna a ni zawk. Seventh Day Kohhran Upa a nih hmaa a pianthar hma chuan khawvel mi tak a ni ve a, a nunhlui a chhui letin suan intiin tling lo a inti em a ni.
Pi Khuareii thih kuma buh seng zova pawl a’n tlak hnu chuan in lam an pan ta a. Thapuii tello chuan khawi lai mai pawh hi a nuam a ti ta lo. Van a en leh a sang si a, lei a en leh a ping bawk si, an khumte chu an en thin….., awmngaihna a hre ta lo, khawi laiah mah leng lovin a rilru a khat liam chu ti hian a rawn bun leh ta a.
Run a ngui awmkhua a har e,
Ka hawi vel a, laikhum dawhrem I hmel a tel lo;
Khuarei zunleng ngaih a zual e,
Chhing lovin zankhua ka var thin;
Ka suihlunglen vangin. A ti leh ta a ni.
Kapzawna hla thu chheh leh hlarua a hmante hi a mawi hle a, a hla thutluang a mawiin chham a nuam tak meuh a ni. Kum 1991, June 22 chuan hla phuah thiam Kapzawna lei taksa chu Tahan thlanmualah zalh a ni ta a. A buatsaih ramah ‘Thapuii’ nen intawng leh turin Van kohna min chhansan tawh mah se a hlate a vangin Kapzawna hi a dam reng ang
Kapzawna hi heng Champhai, Diltlang, Khuangphah, Tualcheng leh Lungphunlian khua-ah te a lo khawsa tawh thin a. Kum 1940 leh 1946 inkarah Burma sipaiah tang tawhin, Motor accident a vangin a pension thuai a, kum 1956 khan Kawlramah pemin Tahan khuaah a thih thlengin cheng a ni. A vanglai hun a hman tamna ber chu Lungphunlian leh Tualcheng khua a nit hung.
Amah hi pa hmeltha, hleitling zet zawt, feet 5 leh inches 10 a sang, titi thiam, chapo lo leh kawmnuam, sa leh ral laka mi huaisena sawi, chhiatni leh that nia Val upa dinhmuna ding phak, Lal leh upate hnena Zawlbuk thuchhuak thlentu, Pa tawngkam thiama sawi hat nih a tling bawk.
Kum 1931 khan nupui a nei a, a nupui hi amah phei chuan a hming tak paw’n a ko phal lova, “Thapui” tih hlirin a ko a ni. A nupui hming hi Khuareii a ni a. Ani nen hian fapa 5 leh fanu 4 an nei. An nu hian kum 1971 khan a boral sana, an nu in a boralsan hnu hian Rotiali nupuiah nei lehin fapa 1 an nei leh a, tichuan fa 10 a nei a nih chu.
Kapzawna hian hla tam tak a phuah a, heng a hla phuahte hi Lengzem zai te, Hla lenglawng te, Lusun zai te, ramngaih hl ate leh Pathian hl ate a ni hlawm. A hla phuah pakhat amah ti lar ber tu chu “Thapui nang nen” tih hla hi a ni awm e. He hla a phuah dan han sawi ila; Kapzawna hi lunglen la na mi tak a ni a, rualhluite ngaiin a kur a kur thin a. Kum khat chhunga fur leh thal, nipui leh thlasik inher chhuak thinte hian Kapzawna a vel fo thin. Tuahpui leh vau vul changte leh romei zamte hian a lung an tileng hle thin a. Lunglen theih nak alaiin kum 1971 khan a nupui “Thapui” tia a koh, Khuareii chuan a boralsan a. A tuar thiam lo hle mai a.
“Si-ar Chawngmawipuii chuanin,
A di val Hrangchhuana then mah se;
Tawn leh ni a nei thin,
Kei erawh chuan he khawvelah;
Tawn leh ni reng ke nei ve dawn lo, ka di ve chu.
An ti phawt a, mumang ramah chuan a “ Thapuii” nen chuan inkuah chialin an lo inpawm a, an thangharh chu a hril a hai awm hle mai.
“Tawnmangah buan ang ka pawm che,
Hai ang thangin I tel si lo;
Ka ngai zual thin che,
Tuar I har kher mange, Lungrun;
I zun ngai hian keizawng ka la fam mai awm e.
Beidawng takin an ti a. Thapuii nena an sulhnu amah chauhva an fang leh tur a ngaihtuah chang phei chuan a huphurh em em mai a, a tawrh ang em em hian nupui/pasal sunte hian tuar ve tak ang maw tithe a ngaihtuah a,
Chhun a rei zankhua a sei e,
Zawt vel ila pawmlai chan zawng;
Tuar har ti ve ang maw?
Nau ang nuih zai reng ka rel lo,
Tap ruaiin kan sul I hnu ka han fang leh tur hi an ti ta a ni.
He hla thunawn a vang hian zeldin thubawlin mi thenkhatin dawt hulhual an theh darh a , a pawi hle mai. A nupui Pi Khuareii hi Pu Kapzawna kut tuara boral angina thenkhatin an lo hre sual a, hei hi thudik lo, thil pawi tak a ni. Pi Khuareii hi tuihriin kum 1971 khan Kalaymyo Hospital-ah a boral a ni. A hla thunawn hi ngun takin han chhiar mah teh.
Sualin tling lo mah ilangihn,
Ka rawn dil zel ang;
Lalpa’n min ngaidam ve ang a,
A buatsaih chatuan ramah;
Kan la intawng leh dawn nia, Thapui nang nen.
Pathiana a tlin tawk lohzia a sawi lanna a ni zawk. Seventh Day Kohhran Upa a nih hmaa a pianthar hma chuan khawvel mi tak a ni ve a, a nunhlui a chhui letin suan intiin tling lo a inti em a ni.
Pi Khuareii thih kuma buh seng zova pawl a’n tlak hnu chuan in lam an pan ta a. Thapuii tello chuan khawi lai mai pawh hi a nuam a ti ta lo. Van a en leh a sang si a, lei a en leh a ping bawk si, an khumte chu an en thin….., awmngaihna a hre ta lo, khawi laiah mah leng lovin a rilru a khat liam chu ti hian a rawn bun leh ta a.
Run a ngui awmkhua a har e,
Ka hawi vel a, laikhum dawhrem I hmel a tel lo;
Khuarei zunleng ngaih a zual e,
Chhing lovin zankhua ka var thin;
Ka suihlunglen vangin. A ti leh ta a ni.
Kapzawna hla thu chheh leh hlarua a hmante hi a mawi hle a, a hla thutluang a mawiin chham a nuam tak meuh a ni. Kum 1991, June 22 chuan hla phuah thiam Kapzawna lei taksa chu Tahan thlanmualah zalh a ni ta a. A buatsaih ramah ‘Thapuii’ nen intawng leh turin Van kohna min chhansan tawh mah se a hlate a vangin Kapzawna hi a dam reng ang